Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Side 37

„ E n t i l h v e r s e r a ð d v e l j a v i ð s l í k a d a g d r a u m a ! “
TMM 2013 · 1 37
skýrt í viðskiptum hans við Magnús
Stephensen, jafnaldra sinn og gamlan
skólabróður. Eitt sinn neitaði Magnús
að afhenda Sveini ferðastyrk sem hann
átti að fá og þarfnaðist sárlega. Sveinn
reiddist og áleit þetta vera valdníðslu.
Hann beitir íroníu í frásögninni til að
breiða yfir sárindin. Hann segist „hafa
átt því láni að fagna“ að vera neitað um
greiðsluna, honum hafi „hlotnast sú
óvænta ánægja“ að vera baknagaður
og loks að þetta sé allt „uppörvandi“
fyrir hann (346). Gríma hins hlutlæga
náttúrufræðings sem ritar vísindalega
ferðabók gliðnar lítið eitt og andlit hins
fátæka og beiska manns kemur í ljós.
Í Ferðabókinni birtast klisjur úr ferðabókum fyrri alda og eru settar fram
eins og vísindi en þær eiga rætur að rekja til gamallar hugmyndafræði og
goðsagna úr landfræðiritum og ferðasögum í aldanna rás. Sem dæmi mætti
nefna tilbrigði við loftslagskenningu Montesqieus (1689–1755) um muninn
á kaldlyndum íbúum norðursins og blóðheitum þjóðum í suðrænum
löndum. Hjá Sveini birtist hún sem hrepparígur milli norðurs og suðurs,
sjávar og sveita. Sunnlendingar fá þá umsögn að vera sljóir og latir meðan
sveitungum Sveins, Norðlendingum, er hampað. Um íbúa Gullbringusýslu
segir í Ferðabókinni:
Héraðsbragur virðist vera sá, að menn séu dramblátari, eigingjarnari, ógestrisnari
og óhreinskilnari við yfirvöldin en annars staðar á landinu. Málfar og venjur er
svo blandað erlendu kámi, að hver sá, er þangað kemur fyrsta sinni utan úr sveit,
hlýtur að standa sem steini lostinn yfir fólkinu, sem hann hyggur hálfdanskt. Yfir-
leitt mundu menn óska þess, að þeir, sem búa við sjó á Íslandi, tækju fremur eftir
erlendum verzlunarmönnum hreinlæti, fagra og gagnlega siði og hófsemi heldur en
uppivöðslusemi, kaffi- og brennivínsdrykkju, blótsyrði og aðra fíflsku (607). […]
Klæðnaður, einkum kvenfatnaður, er íburðarminni hér en annars staðar, sérstak-
lega norðan lands. Mjög fáir kvenmenn bera silfur utan á sér, en auk þess eru fötin
hvergi nærri eins snotur og upp til sveita (608). […] Húsakynni fólks eru afleit …
Bæirnir eru lágkúrulegir, litlir og þröngir, illa viðaðir, og ógerlegt má heita að þrífa
þá. Alltaf er þar fullt af viðbjóðslegum óþef, sem kemur af daglegum úrgangi frá
útveginum, lýsisbornum sjóklæðum og þó einkum hinni svonefndu f o r. Það er
þró, sem grafin er niður í jörðina fast við bæjardyrnar og hlaðin upp úr grjóti.
Í hana er safnað hlandi, rusli úr bænum, fisksoði og öðrum óþverra, en síðan er
þetta notað sem áburður á túnin. Af þessu kemur það, að vermenn, sem verið hafa
við sjó á vertíðinni, verða fyrir því, þegar þeir koma aftur út í sveitirnar á sumrin,
að heimafólkið þefar af þeim með nokkurs konar háðslegum viðbjóði, unz þeir
hafa látið þvo allan sinn fatnað sem rækilegast. Og í rauninni helzt einhver leiðinda