Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Side 81

Vi n n u m m i n n a : S t y t t u m v i n n u d a g i n n
TMM 2013 · 1 81
Það er vel mögulegt að slík stytting vinnudagsins geti dregið úr atvinnu-
leysi, til dæmis með þessum hætti: Þegar styttingin á sér stað í hagkerfinu,
er líklegt að starfsfólk og atvinnurekendur finni nýjar leiðir til að afkasta
jafn miklu á styttri vinnudegi og var fyrir styttinguna – en styttingin
myndi gera það að verkum að ekki væri hægt að afkasta jafn miklu og áður
með sama vinnuskipulagi, því tíminn til þess væri skemmri. Nýjar leiðir
væru því nauðsynlegar. Þetta er næstum öruggt, m.a. vegna þess að fyrir-
tækjaeigendur myndu vilja halda veltu og mögulegum hagnaði óbreyttum
– þeir myndu ekki sætta sig við minni veltu og hagnað að gefinni óbreyttri
eftirspurn. – Með því að breyta skipulagi vinnunnar gætu mörg fyrirtæki
afkastað álíka miklu eftir styttingu og þau gerðu fyrir styttingu (sumum
jafnvel mun meiru) og það án þess að fjölga starfsmönnum.38 Einhverjum
fyrirtækjum myndi hins vegar ekki takast þetta – en þyrftu samt að anna
eftirspurn. Þau myndu þurfa að fjölga starfsfólki – atvinnulaust fólk væri
líklegast til að verða ráðið og atvinnulausum myndi þannig fækka. Þessi
fyrirtæki væru með þessu vitanlega að taka á sig aukinn kostnað, en flest
fyrirtæki ættu að ráða við það í einhverjum mæli.
Þetta er auðvitað ekki tryggt. Ýmislegt gæti farið á annan veg en hér
var lýst, með þeim afleiðingum að atvinnuleysi myndi ekki minnka. Og ef
hlutirnir fara á annan veg? Þá hefur vinnudagurinn að minnsta kosti verið
styttur og framleiðsluferli endurbætt. Í öllu falli er ósennilegt að atvinnuleysi
aukist.
Einhverjum lesendum (einkum hagfræðingum) gæti þótt að hér hafi verið
fallið í gryfju ákveðinnar rökvillu sem á ensku er nefnd lump-of-labor fall-
acy. Þeir hinir sömu eru eindregið hvattir til að lesa neðanmálsgrein þar sem
þetta er rætt nánar.39
Enn aðrir kunna að spyrja sig hvort atvinnuleysi hafi nokkurn tímann
minnkað í kjölfar styttingar vinnudagsins. Svarið er já, en til að það gerist
þarf að vanda til verka við framkvæmdina.40
Einhverjum gæti dottið í hug að atvinnurekendur muni setja meiri þrýst-
ing á starfsfólk til að afkasta meiru, og þannig slíta fólki frekar út. Aukin
framleiðni yrði þannig raunin, en á kostnað starfsfólksins. Þetta er mögu-
leiki. Verkfæri starfsfólksins til að hamla gegn því eru auðvitað stéttarfélög og
verkföll. Og þau þarf fólk að virkja, ef álagið verður, almennt, óásættanlegt.
(d) Í sömu könnun og spurt var um þreytu, var líka spurt um hvort fólk
vildi auka við sig vinnu, minnka eða engu breyta. Í ljós kom að um 71%
vildi vinna sömu vinnu fyrir sömu tekjur, 10% vildu vinna meira fyrir meiri
tekjur og 19% vildu vinna minna fyrir lægri tekjur. Samkvæmt þessu mætti
ætla að um 70% fólks sé sátt við sitt og um 30% vilji minni eða meiri vinnu.
En önnur mynd kom í ljós þegar spurt var um vinnuna, óháð tekjum. Kom
þá í ljós að 42% vildu vinna minna, um 11% meira, en 47% vildu óbreyttan
vinnutíma (ætla má að hlutföllin hafi breyst, en ekki endilega svo mikið, sbr.