Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Síða 18

18 TMM 2015 · 3
Hjalti Hugason
„… það er eins og sé ekkert pláss
fyrir helgi í nútímanum …“ 1
Hið heilaga og prestsímyndin í
nokkrum nútímaskáldsögum
Inngangur
Presturinn, líkt og margt sem lýtur að trú og trúarbrögðum, hefur hafnað
í jaðarstöðu í veraldlegu samfélagi samtímans. Þetta skynjaði barnið sem
spurði hvar presturinn væri geymdur milli jóla en þá á hann sitt fasta hlut-
verk svipað og Grýla, jólasveinarnir og kötturinn.
Þessi firring prestsins í samtímanum helst í hendur við breytta vitund
fólks fyrir hinu heilaga en nærtækt er að skoða prestinn sem helsta persónu-
gerving þess.2 Vissulega má líta svo á að nú hafi hið heilaga að mestu misst
helgi sína í huga alls þorra fólks. Umræða um það sem áður taldist friðhelgt
er nú hispurslausari, tabúum hefur fækkað og bann hegningarlaga við því
sem kallað hefur verið guðlast hefur verið fellt brott.3 Kirkjugrið væru vísast
til ekki virt nú.4 Æ minni munur er gerður á helgidögum þjóðkirkjunnar og
rúmhelgum dögum.5 Þó má færa rök fyrir að við nútímafólk séum í síst minni
þörf fyrir heilagan tíma og heilagt rými en fyrri kynslóðir. Við leitum þess
heilaga einfaldlega á öðrum stöðum en áður var gert, nálgumst það á annan
hátt og tjáum reynslu okkar af því með öðru móti. Margt nútímafólk skynjar
til dæmis návist hins heilaga í náttúrunni eða á sögufrægum stöðum fremur
en í kirkju. Mörg okkar skynja þannig helgi á fögrum degi á Þingvöllum
eða ef því er að skipta í óbyggðum austur undir Snæfelli eða Herðubreið svo
dæmi séu tekin. Önnur skynja návist hins heilaga í Eldborgarsal Hörpu eða
öðru tónlistar- og menningarhúsi, enn önnur við fæðingu barns eða dauða
ástvinar. Í fræðunum er af þessum sökum oft gerður munur á því „trúarlega
heilaga“ og „veraldlega heilaga“ sem og hinu „stóra heilaga“ og „litla heilaga“.
Með því „litla heilaga“ er þá átt við allt sem skapar mér og mínum vitund
fyrir nálægð hins leyndardómsfulla, gerir okkur mögulegt að skynja helgi
þess, glæðir þá reynslu okkar tilgangi og tengir okkur stærra samhengi en er
hversdagslegt í augum annarra. „Hið stóra heilaga“ er aftur á móti sameigin-
legt heilu samfélagi eða jafnvel stórum hlutum mannkyns. Hið „trúarlega