Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Side 35

„… þa ð e r e i n s o g s é e k k e rt p l á s s f y r i r h e l g i í n ú t í m a n u m …“
TMM 2015 · 3 35
Þarna er Ölmu ofboðið. Er það vegna skilyrtra og hálfvolgra játninga eða
vegna þess að hún var tekin út úr hópnum og sett skör hærra? Sjálf hafði
hún ekki sett sig yfir aðra. Nú bíður hún ósigur, finnur hvernig hún liggur
í valnum á vígvelli eftir lúalegt bragð andstæðings. Hún biður prestinn og
fermingarsystkini sín að fara til fjandans og flýr af hólmi.
Í bókarlok stendur Alma á krossgötum eins og í upphafi en nú í annarri
borg, Reykjavík. Lesandi skilur við hana eða hún við hann á leið yfir götu. Ef
til vill er hún á leið inn á nýja braut, hugsanlega að hrista af sér englarykið.
Hjörtur í Englaryki á það sammerkt með Ásgrími í Vetrarferðinni að vera
prestur sem á í glímu. Glíma þess síðarnefnda er þó langvinnari, harðari og
setur gleggra mark á manninn en þegar Hjörtur á í hlut. Ásgrímur virðist
breyttur maður eftir langvarandi sjálfsásökun og samviskukvalir. Átök
Hjartar rista grynnra þótt hann viðurkenni Ölmu að nokkru undir lokin
eftir að hafa sveiflast milli afneitunar og efa vetrarlangt. Ekkert bendir þó til
að glíman hafi gengið nærri honum.
Lokaorð
Niðurstaða þeirrar tilraunar sem hér er gerð til að greina hvort pláss sé fyrir
hið heilaga í nútímanum, í þessu tilviki íslenskum nútímabókmenntum, er
að það sé vissulega til staðar. Að því leyti stenst ekki sú fullyrðing sem fram
kemur í titli greinarinnar. Þó má líta svo á að í nútímanum felist hið heilaga
einkum í dulinni vídd á hinum hversdagslega veruleika sem skynja má með
gjörhygli eða sterkri núvitund.
Í Efstu dögum og Englaryki skynja aðalpersónurnar, séra Símon og tán-
ingurinn Alma, dulda vídd að baki hversdagsveruleikans. Bæði skynja þau
raunar það sem í inngangi var nefnt hið „stóra“ og „trúarlega“ heilaga. Það
gerir Símon í kirkju heilags Albans í Höfn og Alma suður í Cádiz. Ástæða
er þó til að draga þá reynslu í efa. Í tilviki Símonar hefur hassið sín áhrif.
Hjá Ölmu getur angist og sólstingur aftur á móti komið til. Það sem meira
máli skiptir er að bæði skynja hið „veraldlega“ heilaga. Símon skynjar það
í Skógarhlíðinni en Alma út um bílglugga á leiðinni suður til Reykjavíkur.
Þessi skynjun skiptir þau máli og breytir að minnsta kosti lífi Símonar.
Því virðist tjáning á hinu „veraldlega“ heilaga gegna veigameira hlutverki í
þessum skáldsögum en hinu „trúarlega“ heilaga. Áður fyrr var hið heilaga
aftur á móti talið vera öðruvísi en hversdagurinn á róttækan máta jafnvel
andstæða hans. Er þessi breyting í takti við að á Vesturlöndum er trúin orðin
algerlega „abstrakt“ fyrirbæri í huga flestra? Hin lútherska trúarhefð hefur
lagt mikið af mörkum til þess að svo hefur farið. Við þær aðstæður á kirkjan
og trúin eðlilega erfitt með að koma fram sem virkt samfélagslegt afl. – Hið
heilaga hefur einangrast í brjósti okkar hvers og eins. Þess vegna gegnir hið
„litla“ og „veraldlega heilaga“ viðamiklu hlutverki í samfélagi okkar á meðan