Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Qupperneq 77

A n d e r s s o n o g A n d e r s o n
TMM 2015 · 3 77
Hún lýsti þessum viðbrögðum í útvarpsþættinum Höfundar eigin lífs á Rás
1 þann 14. júní síðastliðinn þar sem einhverjir lesendur tengdu viðhorf og
skoðanir sögumannsins í bókinni við Vigdísi. Tveimur árum fyrr eða 1987
gaf Vigdís út bókina Kaldaljós sem er af öðrum toga og fjallar um ungan
dreng sem missir allt. Um ólíkar viðtökur þessara bóka sagði Vigdís í við-
talinu: „Þegar ég kom upp, í skólana og á staðina, til að lesa upp úr þessari
bók þá streymdi til mín hlýjan. Ég hafði skrifað um þennan góða dreng og
ég var góð. Tveimur árum seinna var ég orðin fjandinn sjálfur.“3
Innra með okkur ríkir þrá eftir hinu raunverulega lífi innan skáld-
skaparins. Það er oft eins og skáldskapurinn sjálfur, tær uppspretta sköp unar,
dugi okkur ekki. Hver kannast ekki við að anda léttar þegar í lok tilfinn-
ingaþrunginnar bíómyndar kemur lína sem segir ,,Efni myndarinnar byggir
á raunverulegum atburðum“ því þá er eins og myndin hljóti meiri dýpt og
tengsl við lífið og möguleika þess? Á sama tíma getum við látið það pirra
okkur þegar lesendur reyna stöðugt að lesa höfundinn og sálgreina hann út
frá skálduðum texta. Mörgum hefur orðið tíðrætt um gagnvirk tengsl lífs
og listar. Lífið flæðir inn í listina og listin inn í lífið og á sama tíma viljum
við aðgreina þetta tvennt, sjá skilin á milli hins skáldaða eða óraunverulega
og hins raunverulega. Að mínum dómi erum við á villigötum þegar við
göngumst slíkri aðgreiningu á hönd. Það er ekki hlutverk listarinnar að
ljósrita veruleikann heldur að bæta einhverju við hann, toga hann og teygja.
Það er slagkraftur í orðum Rebeccu West þegar hún segir: „Það er ekki hlut-
verk listarinnar að búa til afrit af veröldinni. Eitt eintak er fjandans nóg.“4
Milan Kundera fjallaði um hlutverk listarinnar og tengsl hennar við söguna í
ritgerð sinni Tjöldin og segir þar í samantekt sinni: „Listin er ekki lúðrasveit
sem fetar í fótspor mannkynssögunnar. Hún er til staðar til að skapa sína
eigin sögu.“5
Tengsl lífs og listar og speglun raunveruleikans komu við sögu hjá Sigurði
Pálssyni þegar hann rakti ritunarsögu leikritsins Utan gátta í fyrirlestri árið
2011 sem birtist á prenti ári síðar í Tímariti máls og menningar. Það sem
hann segir þar um leikritun er vel hægt að yfirfæra yfir á skáldsögur, skáld-
skap og í raun öll listform:
Vitanlega tengist þetta löngun minni að reyna að losna undan alltumlykjandi
endurgerð veruleikans, losna við hefðbundinn natúral-realisma, losna undan
venjulegum natúral-realískum persónum og kringumstæðum.
Það tengist líka spurningum og efasemdum mínum um að „speglun raunveru-
leikans“ sé eini möguleiki leikhússins. Mér finnst það alltof passíf afstaða.
Spegla eitthvað sem fyrir er. Staðlaðar aðferðir í umfjöllun um veruleikann. Leik-
húsið og listin verða líka að vera aktíf, muna eftir eigin forsendum. „Raunveruleikinn“
svonefndi líkir reyndar jafn mikið eftir listinni og öfugt.6
Máttur skáldskaparins er mikill, honum er ekkert óviðkomandi og hann
getur ferðast á nanósekúndu að endimörkum heimsins og haldið út fyrir