Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Síða 136

D ó m a r u m b æ k u r
136 TMM 2015 · 3
Heilræði lásasmiðsins er ákaflega ber-
sögul bók, sem greinir frá ástarsam-
bandi sem Elísabet lendir í með hatta-
gerðarmanni frá Bandaríkjunum. Þar
koma skýrt í ljós erfiðleikar hennar við
að setja mörk og hemja sig í tilfinninga-
samböndum og hvernig hún bókstaf-
lega týnir sér í þeim sem hún elskar.
Eins og segir í Lásasmiðnum: „Þetta
kvöld varð sársaukinn líkamlegur, ég
lagðist í rúmið og fór að gráta yfir
dauða föður míns. Ég skal aldrei fyrir-
gefa þér að hafa dáið, sagði ég, þú læst-
ir mig inni og hentir lyklinum.“ (23) Í
sama kafla segir vinkona hennar við
hana að hún þurfi að breyta þessari
hugsun í „Ég læsti mig inni og gleypti
lykilinn“ (29) og það verður henni tölu-
verð opinberun. Í Engum dansi við
Ufsaklett er hún beitt ofbeldi af elsk-
huga sínum, en skýrast er ofbeldið sem
hún beitir sjálfa sig, eins og segir í ljóð-
inu Engill á síðu 58:
Ég hef verið að reyna að leysa gátuna
um kærastann
og ég hallast að því
að hann hafi verið mér sendur
svo ég þyrfti ekki
að sjá um ofbeldið gagnvart mér
sjálf.
Dauði föðurins er einn atburður sem
birtist aftur og aftur í verkum Elísa-
betar, en annar atburður hefur einnig
haft djúpstæð áhrif á hana og kemur
líka oft fyrir í bókunum. Sem ung kona
veikist hún af geðsjúkdómi, er svipt
sjálfræði og flutt á Klepp. Lokaða her-
bergið er því ekki bara andlegt ástand,
heldur var það eitt sinn raunverulegt.
Eins og segir í ljóðinu Nafnlaust í
Engum dansi við Ufsaklett þegar hún
greinir frá einmanaleikanum sem sker
hana sundur þegar elskhuginn fer á sjó-
inn:
Ég er bara alein inní herbergi
og það er ekkert á veggjunum
og þá man ég loksins hvaða herbergi
þetta er herbergið 17. september
1979 á Kleppsspítala. (57)
Fylgifiskar geðveikinnar, meðvirkni og
afneitun, sorg og sjálfsefasemdir renna
sem straumhart fljót um höfundarverk
Elísabetar Jökulsdóttur. Í ljóðinu Ástin,
í Engum dansi við Ufsaklett er hún svo
ráðvillt og hefur runnið svo algerlega
saman við elskhugann að hún veit ekki
hvort hjartað er hennar og hvort er
hans. (48) Hún fer aftur og aftur á
bráðamóttöku geðdeildar, en þar er
henni tjáð að hún hafi orðið fyrir þung-
bærri reynslu og sé að reyna að eyða
sjálfri sér.
Meira bullið þetta um sköpun
og eyðingu alla daga,
kannski er ég að skapa mig
eftir óljósum leiðum
og eyða mér jafnóðum.
Meira ruglið
meira djöfulsins
andskotans ruglið. (63)
Sköpunarþráin helst í hendur við hina
ómeðvituðu þrá um að tortíma sjálfinu
og flýja inn í heim geðveikinnar.
… bregð á leik og býð honum
upp í dans
Enginn dans við Ufsaklett kallast í
mörgu á við Dans í lokuðu herbergi.
Dansinn er í verkum Elísabetar tjáning
sem felur í sér sköpun og kjark og í
honum er von. „Aðgangur bannaður
nema þeim sem gera það sem þeir vilja.
Nema þeim sem þora að dansa á landa-
mærunum.“ (Dans í lokuðu herbergi,
63)
Í Engum dansi við Ufsaklett reiðist
elskhuginn þegar konan bregður á leik
og býður honum upp í dans (54). Dans-