Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Side 85

Á t t h a g a s k á l d i ð G u ð m u n d u r   G . H a g a l í n
TMM 2016 · 2 85
og hverfist frásögnin að miklu leyti um þessar deilur og þær hremmingar
sem Sturla og fjölskylda hans lenda í vegna þeirra og ótíðar sem leiðir af
sér lélegt heyfall. Erfiðleikarnir og stöðugt strit fyrir viðurværinu tekur á
og þau komast ekki með öllu klakklaust í gegnum harðan veturinn. Í lokin
þegar allt er um garð gengið stendur faðirinn þó uppi sterkari og þroskaðri
en nokkru sinni. Allt til þessa hefur hann grundvallað lífsstefnu sína á eigin
sjálfstæði og talið sér trú um að unnt sé að yfirvinna allar þrautir einn og
óstuddur. Áföllin sem hann gengur í gegnum verða hins vegar til þess að á
hann renna tvær grímur og honum afhjúpast að sem einstaklingi eru honum
sett ákveðin takmörk.
Hagalín fer mikinn í lýsingum á styrk Sturlu þar sem hann ber sjávar-
bóndann saman við landið sem hann erjar af miklum móð. Er hann bein-
línis sagður „[…] hrikalegur eins og drangarnir, sem standa þarna hér og
þar í brimgarðinum undir hlíðunum og holskeflur óminnilegra tíða hafa
sorfið frá forbergi hins fasta lands.“26 Atburðir vetrarins hrinda af stað eins
konar „sálarhreinsun“ innra með Sturlu og í lokin verður honum ljóst að
þrátt fyrir allan sinn kraft verði hann í bandalagi með öðrum hluti enn
máttugri heildar. Lyktir sögunnar bera þannig með sér hugsjónir í anda
þeirrar félagshyggju sem höfundurinn talaði fyrir á vettvangi stjórnmálanna
á millistríðsárunum. Ofurmennskan sem einkennir Sturlu er enn fremur
dæmigerð fyrir persónur úr fleiri verkum hans, eins og fjallað verður nánar
um hér á eftir, og má segja að hér sé á ferð hinn dæmigerði „hagalínski“
kraftakarl sem ávallt ber svip af stórbrotnu umhverfi sínu. Þessi stöðuga
samþætting á milli persóna og móðurjarðarinnar ber vott um eins konar
viðleitni til að vilja tjá hrikaleika íslenskrar náttúru með beinum hætti í stíl
og ljá þeirri hugmynd vægi að landsmenn bæru að upplagi keim af óblíðum
öflum hennar.
Þegar kona Sturlu verður úti skammt frá bæ þeirra gerir hryggðin hann
fyrst um sinn einrænni og leitar hann hjálpræðis um skeið í erfiðisvinnu.
Amstrið gerir hann enn líkari náttúrunni og verður útlit hans „[…] ferlegt og
óhugnanlegt [… og] [h]reyfingarnar […] þunglamalegar og því nær eitthvað
tröllslegt við þær.“27 Að endingu þarf hann þó að hafa sig allan við til að geta
haldið aftur af tilfinningum sem brjótast um í sálarlífinu en þá læsir þung-
lyndið í hann klóm sínum og hann verður „[…] eins og djúp og dimm gjá,
þar sem upp úr myrkrinu [… leggur] nístingsgust furðuþrungins óhugnaðar
[…].“28 Sálin, líkaminn og landslagið mynda þannig heild og einingu sem
endurspeglast í ásýnd Sturlu og yfirbragði. Hann er ekkert aðskotadýr í
vestfirskri náttúru heldur jafn óaðskiljanlegur hluti hennar og drangarnir
og gjóturnar allt í kring. Þegar hann sækir lífsbjörgina á sjóinn etur hann
stöðugt kappi við ógnir Ægis en í krafti reynslunnar hefur hann tileinkað
sér djúprætta þekkingu á brögðum sjávarguðsins og getur því séð við lymsku
hans. Í kafla þar sem sonur Sturlu fer með honum í róður er þessi innsýn
hans í duttlunga náttúruaflsins eftirtektarverð. Þar nemur drengurinn