Tímarit Máls og menningar - 01.06.2016, Qupperneq 91

Á t t h a g a s k á l d i ð G u ð m u n d u r   G . H a g a l í n
TMM 2016 · 2 91
að halda til haga að „menningarpólitískar víglínur“ voru í raun dregnar strax við útgáfu Sturlu
í Vogum árið 1938, tveimur árum áður en Kristinn ritaði pistil sinn. Um það vitnar til dæmis
stutt umsögn ónefnds manns um hana í Vísi í lok árs 1938 sem sagði „[…] orsök andúðar
kommúnista gegn henni [Sturlu í Vogum …] algerlega stjórnmálalegs eðlis.“ (Þ. 1938. „Stétta-
skáldskapur.“ Vísir, 16. desember, bls. 3.)
6 Um þennan klofning meðal rithöfunda hefur talsvert verið fjallað en hér eru eftirfarandi
umfjallanir einkum hafðar til hliðsjónar: Dagný Kristjánsdóttir. 1996. Kona verður til. Um
skáldsögur Ragnheiðar Jónsdóttur fyrir fullorðna. Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun Háskóla
Íslands, Háskólaútgáfan, bls. 320–321 og Örn Ólafsson. 1985. „Guðmundur G. Hagalín.
Nokkrar athuganir á ritferli hans fyrsta aldarfjórðunginn.“ Andvari 110, bls. 57–76, hér bls.
72–73.
7 Örn Ólafsson. 1985. Bls. 60–61. Hér má einnig vísa í Hagalín sjálfan sem sagðist hafa verið
mikill lestrarhestur sem barn og unglingur. Hann hafi þá sem dæmi farið í gegnum margar
helstu bækur Björnstjerne Björnsons á norsku og lesið Önnu Karenínu eftir Leo Tolstoj. (Guð-
mundur Gíslason Hagalín. 1952. Sjö voru sólir á lofti. Séð, heyrt og lifað. Reykjavík: Bókfellsút-
gáfan, hér bls. 85–86.)
8 Halldór Guðmundsson. 1987. „Loksins, loksins.“ Vefarinn mikli og upphaf íslenskra nútímabók-
mennta. Reykjavík: Mál og menning, bls. 81.
9 Johannes Nørregaard Frandsen. 2009. „Rugens sanger – Jeppe Aakjær.“ Dansk litteraturs
historie. 1870–1920 III. Ritstj. Klaus P. Mortensen og May Schack, bls. 561–585. København:
Gyldendal, hér bls. 561–564.
10 Johannes Nørregaard Frandsen. 2009. Bls. 561.
11 Sjá: Anders Ehlers Dam. 2010. Den vitalistiske strømning i dansk litteratur omkring år 1900.
Aarhus: Aarhus Universitetsforlag, bls. 81–83.
12 Halldór Guðmundsson. 1987. Bls. 55–56. Sjá einnig: Eirik Vassenden. 2012. Norsk vitalisme.
Litteratur, ideologi og livsdyrking 1890–1940. Oslo: Scandinavian Academic Press, bls.151–157.
Skyldleiki kenninga Sigurðar Nordals við hugsjónir Hamsuns koma fram í grein hans frá 1927
um Öræfinga þar sem hann fjallar um ávinning fólks af að búa í nábýli við harðvítuga náttúru
og segir meðal annars: „Þar sem lífsbaráttan er nógu hörð og fjölbreytt, hefur hún vit fyrir
fólkinu og forðar því frá þeim tímanlega dauða að verða kjölturakkar þægindanna.“ (Sigurður
Nordal. 1927. „Öræfi og Öræfingar.“ Vaka 1(3), bls. 211–226, hér bls. 225.) Vísa má í f leiri skrif
Sigurðar frá millistríðsárunum hvað þetta varðar, til dæmis heimspekilegar vangaveltur hans
um einlyndi og marglyndi og sögurnar í smásagnasafninu Fornum ástum.
13 Guðmundur Gíslason Hagalín. 1921. „Hamsun.“ Austurland, 22. október, bls. 1–2, hér bls. 1.
14 Eirik Vassenden. 2012. Bls. 45.
15 Um þjóðernishyggju á Íslandi á fyrri hluta síðustu aldar er ítarlega fjallað í bók Sigríðar
Matthíasdóttur: Sigríður Matthíasdóttir. 2004. Hinn sanni Íslendingur. Þjóðerni, kyngervi og
vald á Íslandi 1900–1930. Reykjavík: Háskólaútgáfan.
16 Árni Sigurjónsson. 1984. „Nokkur orð um hugmyndafræði Sigurðar Nordal fyrir 1945.“ Tíma-
rit Máls og menningar 45(1), bls. 49–63, hér bls. 60–61.
17 Minna má á hve sterk átthagatryggðin reyndist meðal þess fólks sem fluttist úr sveit í borg um
miðja öldina og sem öflugt starf ýmissa átthagafélaga í Reykjavík um það leyti endurspeglar.
Um þau er fjallað í: Eggert Þór Bernharðsson. 2014. Sveitin í sálinni. Búskapur í Reykjavík og
myndun borgar. Reykjavík: JPV útgáfa, bls. 8.
18 Örn Ólafsson. 1985. Bls. 57–58. Matthías Johannessen segir Hagalín hafa notfært sér tækifærið
á meðan hann dvaldist í Noregi og kynnt sér rækilega norskar samtímabókmenntir, meðal
annars verk Olavs Duuns, og hafi hann orðið fyrir talsverðum áhrifum af hinum „sérkennilegu
mállýzkubókmenntum“ Norðmanna. (Matthías Johannessen. 1985. Bókmenntaþættir. Reykja-
vík: Almenna bókafélagið, bls. 88.)
19 Guðmundur Gíslason Hagalín. 1923. Strandbúar. Sögur. Seyðisfirði: [s. n.], bls. 5.
20 Kristinn E. Andrésson. 1940. Bls. 208.
21 Örn Ólafsson. 1985. Bls. 62.
22 Sjá: Matthías Johannessen. 1985. Bls. 114–143.
23 Halldór Guðmundsson. 1987. Bls. 81.
24 Guðmundur Gíslason Hagalín. 1921. Blindsker. Sögur, æfintýri og ljóð. Seyðisfirði: [s. n.], bls. 88.