Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Síða 109

Bókmenntir
við himin eins og kross á húsinu, veit að hún á sorgir sem stundum bera hana
ofurliði. Sýnin brennir sig inn í vitund yngstu heimasætunnar, Karitasar, sem
hefur teiknihæfileika og dregur upp myndina undir fyrirsögninni: „Karitas án
titils, 1915 Blýantsteikning“. Þessi áhrifaríka mynd er forboði þess sem koma skal
og gefur tóninn fyrir frásögn sem ber öll aðalsmerki höfundar síns. Karitas án
titils er fjörlega skrifuð saga, full af ógleymanlegum persónum og miklum örlög-
um; saga sem lýsir lífsbaráttu íslenskrar alþýðufjölskyldu á fyrri hluta tuttugustu
aldarinnar af fáséðri ástríðu og frásagnargleði. I bakgrunni frásagnarinnar eru
stórviðburðir heima og erlendis, í forgrunni er hlutskipti íslenskrar listakonu á
tíma sem kunni ekki að tengja saman konur og listsköpun.
í greinarkorni sem Kristín Marja Baldursdóttir skrifar á bókmenntavef
Borgarbókasafnsins veltir hún því fyrir sér „hvort auknar vinsældir ævisagna
hin síðari ár megi rekja til skorts á stórrómönum."1 Það má til sanns vegar
færa að meðal íslenskra nútímabókmennta eru ekki margar skáldsögur sem
gætu fallið undir skilgreininguna „stórróman“, það er að segja skáldsögur
sem spanna hundruð blaðsíðna og geyma miklar örlagasögur margra persóna,
jafnvel margra kynslóða. Slíkar skáldsögur voru aðall bókmennta á 19. öld og
í upphafi hinnar 20.: Dickens og Dostojevskíj, Balzac og Bronté, Selma Lager-
löf og Jón Trausti og svo mætti lengi telja. Þetta var lesefni fyrir þá sem lásu af
ástríðu og gátu legið yfir bók svangir og kaldir þar til yfir lauk, eins og Kristín
Marja kemst að orði. Kannski er hún að reyna að endurvekja þessa hefð með
þessari skáldsögu sinni. Bókin er 447 blaðsíður og sagan um Karitas, móður
hennar, systur og bræður, er vissulega þeirrar tegundar sem maður liggur yfir
og gleypir í sig; þetta er bók fyrir þá sem geta af sannri lestrarástríðu lifað sig
inn í örlög skáldaðra persóna og glaðst og grátið með þeim líkt og þær væru
nákomnir ættingjar.
Er ég þá að halda því fram að Karitas án titils sé nítjándu aldar stórróman?
Auðvitað ekki. Þótt hægt sé að tengja hana við þetta blómaskeið stóru skáld-
sögunnar þá er bæði efnið og aðferðin sprottin upp úr okkar tíma enda aldrei
hægt að endurvekja gamlar hefðir, þótt góðar séu, án þess að samtíminn setji
sitt mark á þær. En Kristín Marja nýtir sér hið besta úr hefð hinna stóru róm-
ana um leið og skáldsagan sver sig í ætt við hennar fyrri verk með frásagnarstíl
sínum og ekki síst hinum litríka kvennafans sem lifnar á síðum hennar.
Karítas án titils skiptist í þrjá hluta. Sá fyrsti segir frá ekkjunni og sex barna
móðurinni Steinunni Ólafsdóttur sem árið 1915 tekur sig upp af búi sínu á
Vestfjörðum og flytur alla fjölskylduna norður á Akureyri til að koma börnum
sínum til mennta. Með fátt annað í farteskinu en óbilandi hugrekki siglir hún
með börnin - Ólaf, Pál, Halldóru, Bjarghildi, Karitas og Pétur - suðurleiðina,
hringinn í kringum landið, því hafísinn lokar norðurleiðinni. Með ötulli hjálp
barna sinna tekst fátækri ekkjunni ætlunarverkið, en allir þurfa að leggja sitt
af mörkum svo fjölskyldan eigi í sig og á og vinna börnin erfiðisvinnu ekki síð-
ur en hinir fullorðnu. Aðallífsbjörg fjölskyldunnar er prjónavél húsfreyjunnar
en elstu synirnir taka hvaða karlmannsvinnu sem býðst og eldri dæturnar
ráða sig í vist hjá heldra fólki bæjarins. Allir sem vettlingi geta valdið vinna
TMM 2005 ■ 3
107