Þjóðmál - 01.09.2015, Blaðsíða 71

ÞJÓÐMÁL hausthefti 2015 69
Með aðild Íslands að Evrópska efnahags-
svæðinu 1994 fengu íslensk fyrirtæki, þar
á meðal bankar, óheftan aðgang að öllu
svæðinu. Vegna öflugra lífeyrissjóða, skilvirkra
útgerðarfyrirtækja og traustrar stjórnar ríkis-
fjármála og peningamála nutu íslenskir bankar
góðs lánstrausts (Ásgeir Jónsson 2009), og ný
kynslóð, sem tók við bönkunum, eftir að ríkið
seldi þá í áföngum, 1990 og 1998–2002, var
ekki hert í sama eldi og norrænir bankamenn,
sem höfðu reynslu af alvarlegum lánsfjár-
kreppum á öndverðum tíunda áratug 20. aldar.
Íslenskir bankamenn voru því margir djarfari en
norrænt bankafólk. Jafnframt var gnótt ódýrs
lánsfjár á alþjóðlegum mörkuðum fyrstu ár 21.
aldar.
Afleiðingin varð útrásin svokallaða, stór-
felldar fjárfestingar íslenskra fyrirtækja erlendis
og ör vöxtur íslensku bankanna, sem tóku
fyrst lán hjá erlendum bönkum og öðrum
fjármálafyrirtækjum og síðan hjá erlendum
sparifjáreigendum. Íslensku bankarnir urðu á
skömmum tíma svo stórir, að íslenska ríkið og
Seðlabankinn höfðu ekki burði til þess ein og
óstudd að veita þeim lausafjárfyrirgreiðslu eða
leggja þeim til fjármagn, þyrfti á því að halda,
eins og í ljós kom haustið 2008 (Páll Hreinsson
o. fl. 2010). Féllu þeir þá með braki og brestum.
Margar eignir Íslendinga erlendis voru þó
traustar. Svo virðist hafa verið um þrjá erlenda
banka í eigu íslenskra banka, FIH bankann í
Danmörku og Heritable Bank og KSF, Kaupthing
Singer & Friedlander, í Bretlandi. Miklu minna fé
fékkst þó fyrir FIH bankann en búist hafði verið
við, og ekkert fé fékkst fyrir bresku bankana tvo.
Þetta þarf að skýra.
FIH banki
FIH Erhvervsbank var stofnaður í Danmörku
1958 til þess aðallega að veita meðalstórum
og stórum dönskum iðnfyrirtækjum veðlán
í tækjum og öðrum búnaði. Árið 2004 lýsti
aðaleigandi hans, sænski bankinn Swedbank,
Hannes H. Gissurarson
Þrír erlendir bankar í eigu Íslendinga:*
Hvað gerðist?
eftirmálar bankahrunsins
Fyrir bankahrunið 2008 voru ýmsir erlendir bankar í eigu íslenskra fyrirtækja. Hér verða þrír
þeirra skoðaðir. Í Danmörku átti Kaupþing FIH banka, og tók Seðlabankinn hann að veði
6. október 2008 fyrir €500 milljóna neyðarláni til Kaupþings. Að tilhlutan danskra stjórnvalda
og ráði Seðlabankans var bankinn seldur haustið 2010, og var söluverð háð væntanlegu tapi
næstu árin. Svo virðist sem Seðlabankinn fái aðeins um helminginn af láni sínu aftur. Nú er
verið að leggja bankann niður, og eiga danskir eigendur hans von á verulegum gróða, miklu
hærri en nemur tapi Seðlabankans. Hvað gerðist? Í Bretlandi átti Landsbankinn Heritable
Bank og Kaupþing KSF, Kaupthing Singer & Friedlander. Bresk stjórnvöld lokuðu þeim báðum
í október 2008, færðu innlánsreikninga til keppinautar þeirra og settu þá í skiptameðferð.
Jafnframt veittu bresk stjórnvöld öðrum bönkum í Bretlandi ríflega lausafjárfyrirgreiðslu eða
lögðu þeim til aukið fjármagn. Nú er skiptameðferð að ljúka á Heritable Bank og KSF, og er
endurheimtuhlutfall í báðum bönkum nálægt 100%, þótt lagst hafi á búin afar hár lögfræði-
og skiptakostnaður, auk þess sem sú eign, sem fólst í rekstri og viðskiptavinum, varð verðlaus
og aðrar eignir seldust eflaust ekki á hámarksverði. Hvað gerðist? Hér er leitast við að svara
þessum spurningum með því að rannsaka gögn um bankana og ræða við þá, sem áttu hlut að
máli. Niðurstaðan er, að hugsanlega hafi tapast að óþörfu hátt í milljarður punda eða
200 milljarðar króna í þessum þremur bönkum.
* Fyrirlestur á vorráðstefnu Viðskiptastofnunar
21. apríl 2015.