Þjóðmál - 01.12.2015, Qupperneq 39

38 ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2015
Kommúnismi byggður á Marx/Lenínískri
hugmyndafræði var við líði í Rússlandi í
um 70 ár. Hann leið undir lok undan oki
eigin mótsagna, sligaður af siðferðilegu og
pólitísku gjaldþroti og efnahagslegu skip-
broti. Með öðrum orðum. Hið kommúníska
þjóðskipulag stóðst ekki til lengdar.
Ýmsir höfðu spáð því í gegn um tíðina að
svo færi að lokum. Engu að síður kom hið
mikla hrun Sovétblokkarinnar almennt á
óvart. Enginn hafði í huga að hið sósíalíska
óskaland yrði sinni eigin glötun að bráð svo
skjótt og nákvæmlega á þessari stundu. Röð
atburða og jafnvel tilviljana leiddu til þess að
hið úr sér gengna þjóðskipulag Sovétríkjanna
og fylgihnatta þeirra í Austur Evrópu hrundi á
örskammri stundu - og það í beinni sjón-
varpsútendingu sem við fylgdumst með.
Þetta var ekki bara hrun hugmyndafræði
sem margir höfðu trúað á og talið vera
einhvers konar þjóðfélagslegt óskaástand.
Við urðum einnig vitni að hruni samfélags
og þeirra reglna sem höfðu móta þessi
þjóðfélög. Í pólitískum og samfélagslegum
skilningi stóðu eftir rústir einar.
Hvað átti að koma í staðinn? Hver var
eigandi atvinnutækjanna sem ríkið hafði
með höndum? Hvernig átti að reka þjóðfélag
sem hafði búið við áætlunarbúskap í stóru
og smáu án raunverulegs ríkisvalds sem laut
lögum og reglum? Þessum spurningum gat
enginn svarað til fullnustu. Við tók einhvers
konar kaos, stjórnleysi, þar sem reglur réttar-
ríkis og samfélagsgerðar sem við tökum sem
sjálfsagaðan hlut voru ekki til staðar.
Viðskipti í samfélagi án leikreglna
Inn í þetta þjóðfélag gekk Bill Browder þegar
hann nánast fyrir tilviljun örlaganna ákvað
að hasla sér völl í viðskiptum þar eystra.
Það er eftirminnilegt að lesa frásögn af því
þegar hann, stráklingur innan við þrítugt,
ný skriðinn út úr háskóla, lagði þangað
leið sína í viðskiptalegum tilgangi. Undir-
búningurinn sem hann hafði fengið í fínum
viðskiptaskólum Bandaríkjanna bjó hann afar
takmarkað undir það sem þar beið hans. Allt
var í lausu lofti. Fyrirtækin sem til staðar voru
höfðu ekki lotið agavaldi markaðarins, en
höfðu verið í náðarfaðmi ríkisins og áætlunar-
búskaparins. Verðmyndun á vörum og
eignum var í skötulíki. Eignarréttarhugtakið
var framandi í þessum aðstæðum. Leikreglur
voru fjarlægur veruleiki. Spilling gróf um sig
og nánast var það tilviljunum háð hvernig
eignir í einhverjum skilningi þess hugtaks
Einar K. Guðfinnsson
Ótrúlegra
en nokkur
skáldskapur
rússland pútíns