Þjóðmál - 01.12.2015, Blaðsíða 95

94 ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2015
Umhverfisvernd:
Skynsemi í stað ofstækis
Rögnvaldur Hannesson: Ecofundamentalism,
Lanham: Lexington Books, 2014.
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
Nú hefur einn virtasti vísindamaður Íslend-
inga á alþjóðavettvangi, Rögnvaldur Hannes-
son, prófessor emeritus í auðlindahagfræði
í Viðskiptaháskólanum í Björgvin, skrifað
bók, þar sem hann gerir greinarmun á
skynsamlegri umhverfisvernd (wise use
environmentalism) og ofstækisfullri (eco-
fundamentalism). Sjálfur aðhyllist hann
skynsamlega umhverfisvernd, en telur
umhverfisverndarofstæki ekki aðeins rangt
af fræðilegum ástæðum, heldur líka beinlínis
hættulegt. Þetta sé ný ofsatrú, þar sem
Náttúran hafi tekið sess Guðs, en munurinn
sé sá, að maðurinn sé ekki lengur talinn synd-
ari, sem geti gert sér von um aflausn, heldur
stórhættulegur skaðvaldur, jafnvel meindýr.
Ofstækisfólkið, sem Rögnvaldur andmælir,
vilji stöðva hagvöxt, en hann sé þrátt fyrir allt
besta ráðið til að vernda umhverfið og bæta.
Iðnskipulagið er sjálfbært
Rögnvaldur hefur birt hátt í hundrað
vísindaritgerðir í fræðitímaritum og gefið út
sex bækur á sérsviði sínu. Í hinni nýju bók
greinir hann af þekkingu, raunsæi og yfirsýn
ýmsar ranghugmyndir, sem kenna má við
umhverfisofstæki. Ein er sú, að hið alþjóðlega
iðnaðar- og verslunarskipulag okkar daga sé
ekki sjálfbært og hljóti því að hrynja undan
eigin fargi. Þessi kenning var sett fram við
góðar undirtektir í bókinni Endimörkum
vaxtarins, sem kom út á íslensku 1974.
Boðskapurinn var einfaldur: Jörðin gæti ekki
með endanlegum gæðum sínum staðið
undir örri fólksfjölgun. Skýringin væri, að
framleiðsla gæðanna yxi jafnskrefa (linear), en
fólki og þörfum þess fjölgaði með veldis-
vexti (exponential). Rögnvaldur bendir á, að
höfundar bókarinnar notuðu einföld tölvu-
líkön máli sínu til stuðnings, en tóku ekki tillit
til margvíslegra þátta, sem verka oft í aðrar
áttir, aðallega þátta eins og verðmyndunar
og nýsköpunar.
Ef verð á olíu hækkar til dæmis, þá fellur eftir-
spurnin og menn leita að öðrum orkugjöfum.
Ef framleiddir eru bílar, sem eyða helmingi á
við forvera sína, þá hefur bílaeldsneytisforði
heimsins í raun verið tvöfaldaður. Sjálfur
tekur Rögnvaldur dæmi frá Noregi. Skíði voru
gerð úr eski, og fyrir hundrað árum höfðu
menn áhyggjur af því, að eskitrjám væri að
fækka, svo að þeir flýttu sér að planta nýjum
trjám í þágu skíðaíþróttarinnar. En áhyggjurnar
reyndust ástæðulausar. Nú eru skíði gerð
úr gerviefnum. Heimsmet var síðast sett á
tréskíðum árið 1970.
Spádómarnir í Endimörkum vaxtarins hafa
reynst rangir og raunar fjarri lagi. Enn er
nóg til af ýmsum jarðefnum, sem átti fyrir
löngu að hafa gengið til þurrðar, svo sem
olíu, kolum, járni og öðrum málmum. Í bók
sinni tekur Rögnvaldur að vísu undir það, að
auðvitað séu sum efni ekki endurnýjanleg,
en hann telur mörkin, þar sem þau hætta að
vera nýtanleg, sveigjanleg, enda ráðist þau
mörk einkum af verði og tækniþróun.
Varúðarreglan og fjölbreytileiki
Rögnvaldur gagnrýnir í bók sinni varúðar-
regluna svokölluðu (precautionary principle),
sem er, að „Náttúran“ skuli njóta vafans í
ákvörðunum um nýtingu auðlinda. Hafi þessi
Rögnvaldur Hannesson