Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2004, Blaðsíða 119

Grágæsir á Úthéraði
2. tafla. Niðurstaða grágæsavarps á afmörkuðu svæði í 9 ár. Taflan sýnir m.a. afföll hreiðra eftir
mánuðum og einnig fjöida þeirra sem finnast á sama tíma. Varp minnkar eftir að kemur fram í
júní, hreiður finnast síður vegna gróðurs og fuglar fara síður af hreiðrum þegar liðið er á
útungunina.
Ár Fund. hreiður Aff. í maí Aff. í iúní Egg Aff. essia Unsar Aff. essia Aff. hreiðra
1987 25 4 2 94 16 78 17% 24 %
1988 31 8 0 108 26 82 24% 26 %
1989 31 4 0 126 8 118 6% 13 %
1990 21 3 0 71 7 64 10% 18 %
1991 29 3 2 108 12 96 11% 17 %
1992 27 10 2 52 4 48 8% 44 %
1993 38 26 4 86 55 31 64% 79 %
1994 34 3 0 138 4 134 3% 9 %
1995 30 8 3 85 19 66 22% 37 %
Samt. 266 69 13 868 151 717 18% 30%
heldur sig skammt frá. Það geta liðið allt að
11 dagar, jafnvel meira, sem kvenfuglinn
liggur á samfleytt án þess að neyta
nokkurrar fæðu né vatns eftir að síðasta
eggi er verpt. Þegar kvenfuglinn fer fyrst af
hreiðri er farið á beit í fylgd karlfuglsins.
Þessi næringarferð tekur um 10-15 mínútur
og er karlfuglinn mjög ákafur í að fylgja
henni til baka, líka ef kvenfuglinn fælist af
hreiðri. Oft nær hann að láta hana vita af
aðsteðjandi hættu tímanlega svo hún geti
hulið eggin og farið af hreiðri. Sé ekki við
ofurefli að etja hrekur hann hinn óvelkomna
á brott, annars lætur hann sig hverfa með
aðvörunarhljóðum. Kvenfuglinn reynir þá
að hylja eggin ef hún ætlar að yfirgefa
hreiðrið. í upphafi álegu er hreiður
yfirgefið fljótlega eftir að hættu verðu vart.
Síðar á tímabilinu fara kvenfuglarnir ekki af
hreiðri nema tilneyddir. Eftir fælingu af
hreiðri geta liðið þrjátíu til sextíu mínútur
þar til kvenfuglinn kemur til baka og
nálgast hún hreiðrið rólega.
Það fer eftir aðstæðum hvort karlfuglinn
hefur tök á að dvelja allan tímann nærri
hreiðurstæðinu. Hann getur átt það til að
vera allnokkuð fjarri síðari hluta
útungunartímans. En af einhverjum
ástæðum er hann mættur til baka á klakdegi
unga sinna og er þá tilbúinn að fylgja
Ijölskyldunni í beitarlöndin. Fyrst eftir klak
er viðkvæmur tími í lífi unganna og veltur
öryggi þeirra og örlög mikið á foreldrunum.
Ungarnir eru í um einn sólarhring í
hreiðrinu áður en þeir yfirgefa það. Nokkur
afföll verða á ungum og því meiri ef
yfirferð fjölskyldunnar er mikil. Dæmi er
um að tveir af fimrn ungum komust ekki
fyrsta áfangann í sumarhagana sem voru í
eins kílómetra ijarlægð frá hreiðri.
Kvenfuglinn gætir unganna fyrstu
dagana eftir að þeir skríða úr eggjum og
halda þeir sig jafnan nærri henni meðan
þeir eru litlir og leita skjóls undir vængjum.
Karlfuglinn sýnir fjölskyldunni hvað í
honum býr með því að hrekja burtu aðra
fugla sem hann telur vera komna of nærri
fjölskyldunni og oftar en ekki að
ástæðulausu. Kernur hann þá til baka
skvaldrandi með framteygðan háls og hristir
stélið eins og til að leggja áherslu á
sigurinn. Fjölskyldan teygir háls fram á við
117