Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2004, Blaðsíða 125

Grágæsir á Úthéraði
og mynda hópa líkt og geldfuglar. Annars
eru fjölskyldufuglamir einir sér eða fáir
saman. Á þessum tíma eru fuglarnir mest á
beit að næturlagi og er þá sótt drjúgan spöl
frá dagstað í beitina. Fuglarnir fara 1-3 km
á næturgöngunni til og ffá dagsstað. Undir
nóttina líða íjölskyldurnar hægt og
óreglulega yfir. Með morgni streyma
fuglarnir ákveðið til baka og notast oft við
kindagötur og slóða til að flýta forinni.
Dagsstaðirnir eru öryggissvæði fuglanna.
Þar geta þeir fyrirvaralítið forðað sér ef
hætta steðjar að, farið í felur eða reynt að
verjast. Þessir staðir eru oftast straumvötn,
vötn og kjarrásar. Dagsstaðina á þessum
tíma nota fuglarnir sem fellistaði á sáratíma
og sem náttstaði um haustið. Venjulega eru
fjölskyldufuglarnir bundnir svæðum, þ.e.
þeir halda tryggð við þá staði sem henta
best til að koma upp ungunum. Komi til
ítrekaðs ónæðis færa þeir sig.
Undir kvöldið streyma gæsirnar í
náttstað. í birtingu taka þær sig upp og
staldra aðeins við á ræktuðu landi áður en
þær halda til fjalla á ný. Þar sem friður gefst
til að nærast á túnum ílengjast
íjölskyldufuglar fram eftir degi. Nokkuð af
gæsunum kemur ekki niður á láglendið
heldur náttar sig við ár og vötn til fjalla og
heiða.
Fæðuöflun og samkeppni um fæðu
Algengt er að gæsirnar fái á sig
jarðbönn fyrst eftir komuna til landsins
enda allra veðra von að vori og fuglamir
þurfa oft að bíða þar til tekur að hlána.
Þegar tíðarfar er hagstætt koma ævinlega
hret í lengri eða skemmri tíma sem getur
gert þeim erfitt um vik til fæðuöflunar.
Gæsin þolir kuldann að vorinu en greinilega
dofnar yfir fuglunum. I snjóatíð að vori er
samkeppni um takmarkaða fæðu. Þá eru
túnpollar þéttsetnir af ýmsum fuglategund-
Veiðimaður með feng sinn.
Ljósmynd: Halldór W. Stefánsson.
um, m.a. öndum, álftum, gæsum og vað-
fuglum. Paraðir fuglar reyna að verja smá
bletti sem rétt rúma þá meðan þeirra nýtur.
Krapaðir pollar eru þétt setnir. Gæsirnar
fljúga lítið um í leit að fæðu en halda frekar
kyrru fyrir á hjarninu. Samkeppnin um
fæðuna er meiri innbyrðis en á milli
tegunda. Oftar lætur grágæsin undan álftum
og heiðagæsum í þessari samkeppni um
fæðuna. Fuglarnir spekjast og kúra með
gogg undir væng og lappir upp undir fiðri.
Um leið og tíðarfar breytist fuglunum í hag
blossar upp árstíðabundið atferli í tengslum
við varp og fæðuöflun. Samkvæmt könnun
á kjörlendanýtingu (Sjá 1. töflu) grágæsa í
apríl og maí kemur í ljós að ræktað land er
fuglunum afar þýðingarmikið fyrir varp-
tímann sem þeir nýta til beitar.
123