Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2004, Síða 129

Grágæsir á Úthéraði
stóraukist frá árinu 1987 en grágæsa-
stofninn hefði átt að geta staðið undir
auknum veiðum. Skoða verður þátt
veiðanna í samhengi við aðra þætti.
Eggjatakan þó hófleg sé er undir lítilli
stjórn landeigenda og tekur hún alltof
langan tíma og veldur þar af leiðandi
síðbúnu varpi og verður til þess að ungar
verða seinna fleygir. Það sama gerist þegar
vorhret spilla varpi en í þeim árum bætast
þau affoll við eggjatökuna. Þetta leiðir aftur
til þess að varpfuglar sækja stífar í ræktað
land að hausti svo ungarnir bæti meira við
þyngd sína fyrir farflugið.
Veiðar á grágæsum eru nær eingöngu
stundaðar í og við ræktað land og bitna fyrst
og fremst á ijölskyldufuglunum. Það eru
því nokkuð sterk rök sem færa má fyrir að
hnignunin í varpi grágæsa stafi sennilega af
þessum samverkandi nytja- og náttúrufars-
þáttum.
Það eru ýmsar leiðir til að hafa stjórn og
áhrif á nytjar og afkomu grágæsa án þess að
farið verði út í að geta þeirra hér.
Hættur
Þær hættur sem steðja að grágæsum hin
síðari ár á Héraði, einkum Uthéraði, eru
stóraukið veiðiálag og rýrnun kjörlenda.
Vegna veiða og veiðiaðferða hafa gæsirnar
verið skotnar út úr ræktuðu landi og að
miklu leyti náttstöðum. Með öðrum orðum
þá má segja að þær séu hættar að koma í tún
eftir að veiðitíminn hefst, fæling síðustu ára
hefur verið mikil.
Eins og að framan hefur verið lýst kýs
grágæsin sér mýrar, kjarrlendi, móa, holt og
ása til varps og fæðuöflunar. Margt bendir
til þess að ganga muni á þessi svæði í
framtíðinni vegna nytjaskógræktar. Margar
eyðijarðir hafa verið lagðar undir
barrskógarreiti og fleiri eiga eftir að bætast
við. 1 framtíðinni verður hægt að fylgjast
með þessari þróun og meta hver áhrif
skógræktar verða á afkomu grágæsa á
Héraði þar sem vöktuð vörp hafa verið
tekin undir ræktun.
Grágæsir fá einhverskonar flökku-
fiðring að haustinu fyrir fartímann í byrjun
október en um það leyti eru hóparnir að
verða hvað stærstir. Flakka þær þá mikið
um og sækja mjög í félagsskap sem er
líklega hluti af hópmynduninni fyrir farið.
Stöku fuglar dvelja hér lengur en fram
yfir miðjan október og hafa verið yfir vetur.
Það geta verið særðir fuglar sem treysta sér
ekki eða eru ófærir til þess að leggja í
farflugið. Slíkir fuglar halda oft öðrum
gæsum hjá sér langt fram á vetur eða þar til
jarðbönn hrekja þá burt. Vetrarstöðvar
grágæsanna eru á Bretlandseyjum, einkum í
Skotlandi og einnig í nokkrum mæli í
Noregi rúma 1000 km frá íslandi.
Lokaorð
Efni þessarar greinar er allt byggt á
athugunum höfundar, nema að annað sé
tekið fram. Það er von mín að fólk hafi
gagn og gaman af lestrinum og hann verði
til að auka skilning á stöðu og lífsferli
grágæsa á Héraði. Vil ég nota tækifærið og
þakka öllum þeim sem hafa veitt mér
aðgang að löndum sínum og margvíslegar
upplýsingar um gæsina í gegnum tíðina.
Vonast ég til að svo geti verið áfram um
ókomin ár.
127