Saga - 2015, Page 71

verið opnir fyrir siðbót og siðaskiptum hafi þeir ekki menntast
erlendis eða orðið fyrir beinum áhrifum frá mönnum sem svo var
ástatt um. ekkert bendir til að Sigurður hafi verið menntaður utan-
lands eða lærður í guðfræði sérstaklega og slíks var ekki krafist af
prestum um hans daga. Allt bendir á hinn bóginn til að hann hafi
verið lagamaður á innlenda vísu. Fornfræðiáhugi hans á því sviði,
sem og á sviði kveðskapar, getur bent til áhrifa frá húmanismanum.
Hann getur hafa staðfestst í þeim áhuga sínum í fyrri utanför sinni.
Líklegt er þó að sá húmanismi hafi verið íhaldssamur í siðbótarmál-
um. Í fyrri ferð sinni, meðan á greifastríðinu stóð, hlýtur Sigurður
líka að hafa vaknað til vitundar um þá stöðu sem upp var komin í
Danmörku og gert sér enn betri grein fyrir því í síðari utanferðinni
að lúthersk kirkjuskipan hafði fest sig í sessi í danska ríkinu og hlaut
því að sigra fyrr eða síðar á Íslandi. Hann ætti því að hafa gert sér
grein fyrir að lítil von væri til að jafnvel almennt kirkjuþing gæti
snúið þeirri þróun við.
Ljóst virðist að ekki síðar en 1554 hefur Sigurður verið búinn að
gera upp hug sinn til lútherskunnar og því tekið upp helgihald í
anda hennar í prestakalli sínu. virðist hann heilshugar í þeirri
afstöðu og hér er litið svo á að hann hafi gert eins ítarlega grein fyrir
þessari ráðabreytni sinni og raun ber vitni vegna þess að hann hafi
orðið með fyrstu prestum í biskupsdæminu til að taka upp lúthersk-
an messusöng, að minnsta kosti í norður- eða austurhluta þess, sem
fjarlægari var biskupsstólnum en vestursýslurnar. ekki er mögulegt
að rekja þróun hans frá þeirri kaþólsku miðaldakristni sem hann
ólst upp við til lútherskrar trúariðkunar í afmörkuðum skrefum. Þó
er líklegt að húmanismi hafi markað þann þróunarferil að einhverju
leyti og meðal annars komið fram í þeirri einingarvon sem gætti í
bréfi hans og bendir til að hann hafi fylgt einhvers konar kirkju -
þinga stefnu (conciliarism) sem einkenndi húmanismann.
Athyglisvert er að á lokaskeiði snerust faðir og tveir bræður
Sigurðar til harðrar varnarbaráttu fyrir miðaldakirkjuna og létu að
lokum lífið fyrir þann málstað. Sigurður blandaði sér aftur á móti
ekki í þá baráttu. Hann átti þvert á móti náið samstarf við þá sem
tóku við forystu í kirkjumálum Norðlendinga og þá í lútherskum
anda. Þar kann auðvitað að skipta máli að þeir Ólafur Hjaltason
voru nákunnugir og gamalreyndir samstarfsmenn og þeir Guð -
brandur Þorláksson skyldir. Fleira hlýtur þó að hafa komið til.
Hér er litið svo á að Sigurði hafi ekki gefist kostur á að greina á
milli trúnaðar við kristján III, og hlýðni við kirkjuskipan hans
frumkvöðull siðbótar á norðurlandi? 69
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 69