Saga - 2015, Page 112

stórar sýningar sem þessa og má jafnvel kalla uppgjör við hana.
Sýningin er einnig krefjandi fyrir gesti þar sem lítið er um texta á
henni og samhengi gripa og sjónarhorns er í sumum tilfellum
vandséð. Það er því margt sem vekur mann til umhugsunar, og
hlýtur það að teljast af hinu góða. Mikið er um táknrænar vísanir og
gestir eru hvattir til þess að beita eigin hyggjuviti og túlka með
skapandi hætti og út frá eigin sjónarhorni það sem fyrir augu ber.
Þessi nálgun kallar á umræðu um viðtekna þekkingu, merkingar -
fræði sýningargripa og samhengissköpun á söfnum sem því miður
ber ekki mikið á í sýningarskrá eða öðrum gögnum frá að stand -
endum sýningarinnar. Hvaða sýn á íslenska fortíð og menningu er
sýningunni ætlað að koma á framfæri? eru allar túlkanir á menning-
ararfi jafngildar? er sagan bara sjónarhorn? er samhengi til í sjálfu
sér eða er það skapað — og þá af hverjum? Hér verður velt vöngum
yfir spurningum af þessu tagi, sem vöknuðu hjá mér þegar ég heim-
sótti sýninguna nýverið, þó að engin kerfisbundin tilraun verði gerð
til að svara þeim.
I
eitt af eftirminnilegri rýmum sýningarinnar er í fremur litlu og
rökkvuðu herbergi inn af stærri sal þar sem sjónarhornið Upp fær
safngesti til að rýna í táknrænar birtingarmyndir veraldlegs og and-
legs valds. Í þessari dimmu kytru eru geymd í stórum glerskáp á
miðju gólfi fjórtán handrit af Jónsbók frá ýmsum tímum sem flest,
ef ekki öll, eru opin á upphafssíðu þjófabálks. Lýsingin í rýminu
beinir sjónum gesta ósjálfrátt að handritunum og undirstrikar,
ásamt afstöðu handritanna innan þess, miðlægni löggjafar í öllu
menn ingarlífi og staðfestir með því vald ríkisins yfir þegnum sín -
um.
Það er engin tilviljun að af Jónsbók hafa varðveist fleiri handrit
frá fyrri tíð en af nokkru öðru miðaldariti, nánar tiltekið á þriðja
hundrað.1 Ákvæði hennar mótuðu hversdag og hugarfar lands-
manna um aldir. Þau lögðu línurnar um eignarhald á verðmætum á
borð við reka og framkvæmd félagslegra athafna eins og hjónabönd,
auk þess sem þau skilgreindu lögbrot og hvernig refsingum fyrir
þau skyldi háttað. Þekking á Jónsbók og ákvæðum hennar var því
vilhelm vilhelmsson110
1 Sjónarhorn. Ferðalag um íslenskan myndheim. Ritstj. Markús Þór Andrésson (Reykja -
vík: Þjóðminjasafn Íslands 2015), bls. 48.
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 110