Saga - 2015, Page 124

Manntöl eru því stjórnvaldstæki ekkert síður en vísindaleg leið
mannsins til að staðsetja sig í veröldinni og afla sér þekkingar á
umhverfi sínu. Manntalið 1703 mætti þannig með gildum rökum
setja í samhengi veraldlegs valds, yfirráða danska ríkisins yfir lands-
mönnum á tímum einveldis, og stilla því upp á vel völdum stað í
rými sjónarhornsins Upp ásamt predikunarstólum, málverkum af
konungum og líkneskjum af Maríu mey. Gestum hefði þar með gef-
ist tækifæri til að leiða hugann að ólíkum birtingarmyndum valds
og margslungnum leiðum yfirvalda til að aga undirsáta og hafa eft-
irlit með þeim. Þá hefði hins vegar verið hætt við að hið vísindalega
samhengi manntalsins, sannarlega merkilegt framlag þess til þekk-
ingaröflunar Íslendinga fyrr á tíð um þjóðfélag sitt, hefði farið for-
görðum og gripurinn öðlast öllu neikvæðari eftirmæli sem hluti af
ögunarkerfi ríkisvaldsins eða jafnvel drottnun Danakonungs yfir
landi og þjóð, eins og sumir kynnu að túlka það. Staðsetning grips
á sýningu ræður því með öðrum orðum hvaða augum hann er litinn
og í hvaða samhengi hann er settur, stýrir þannig þeirri merkingu
sem honum er eignuð. Í staðsetningarvalinu felst vald sýningarhöf-
undar yfir gripnum og þeirri túlkun sem verður ráðandi hjá sýning-
argestum (þó að þeir geti vissulega hunsað þetta vald eða andæft
því, en til þess þurfa þeir að búa yfir tilteknum verkfærum sem eru
ekki sjálfgefin og það er önnur umræða sem ekki rúmast hér). Þeim
er aðeins upp að vissu marki frjálst að beita eigin viti til þess að
túlka með skapandi hætti það sem fyrir augu ber. Nema þetta sé
hluti sýningarinnar, táknræn vísun í takmarkanir frjálsræðisins í
„frjálsu“ samfélagi nútímans?
Iv
Sýningin Sjónarhorn er merkileg tilraun til að takast á við þá áskorun
að miðla íslenskum menningararfi án þess að styðjast við miðlæga
frásögn eða fastmótað gildismat sett fram með afgerandi hætti. Þess
í stað eru ákveðin leiðarstef tekin fyrir í formi sjö ólíkra sjónarhorna
sem hafa víða skírskotun til sögu og samtíma. Með samstarfi höfuð -
safna landsins er þannig mögulegt að miðla menningararfinum með
annars konar hætti en þau gætu gert hvert í sínu lagi. Áhersla
sýningarhöfunda er á skapandi upplifun sýningargesta, sem hvattir
eru (eða þvingaðir ef menn kjósa að líta þannig á það) til sjálfstæðrar
túlkunar á efnivið sýningarinnar og sýningargripum. Í því felst
aðdáunarvert traust á hyggjuviti og þekkingu sýningargesta en
vilhelm vilhelmsson122
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 122