Saga - 2015, Page 127

skorða sig við ritunartíma heimilda sinna geta þeir lent í klípu. Svo
ströng heimildarýni myndi, svo dæmi sé nefnt, gera það að verkum
að Íslendingabók yrði handónýt sem heimild um eldri tíma en 17.
öldina þar sem hún er aðeins varðveitt í ungum eftirritum. enn -
fremur er deginum ljósara að Íslendingabók verður ekki með góðu
móti notuð sem frásagnarheimild um landnámið eða kristnitökuna;
ein sér verður hún fyrst og fremst notuð sem leif um viðhorf höf-
undar hennar og heimildarmanna hans. Hið sama gildir um Land -
námabók og aðrar heimildir sem miðaldafræðingar vinna með.
vitanlega kunna aðrar óháðar heimildir að staðfesta atriði sem nefnd
eru í rituðum heimildum, svo sem fornleifar eða aðrar óháðar rit-
heimildir. Slíkar samanburðarrannsóknir eru afar gagnlegar og um
það erum við Gunnar karlsson sammála. en ritheimildir á borð við
Íslendingabók og Landnámabók, eins og þær standa, eru ómetan-
legur vitnisburður um hugmyndafræði ritunartíma þeirra. Um
þann tíma eru þær óyggjandi heimildir en um fyrri tíma eru þær
ekki jafn áreiðanlegar.
Jafnvel þótt vitað sé að Íslendingabók hafi verið rituð á 12. öld
þá vitum við ekki hvaða unglegu áhrifum sú gerð hennar sem
varðveitt er hefur orðið fyrir og í því liggur vandamálið. Um þetta
vandamál eru fræðimenn meðvitaðir en þó hafa þeir getað fært fyrir
því ýmsar röksemdir að unglegar heimildir á við Íslendingabók
endurspegli eldri fornrit.4 Það gerir Sveinbjörn einnig þegar hann
gerir ráð fyrir því að Melabók Landnámabókar endurspegli Frum-
Landnámu, sem hann telur eldri en Íslendingabók,5 en eins og að
framan er getið lítur hann þó ekki á hana sem sögulega heimild um
landnámið. Gunnar karlsson telur að svo ströng heimildarýni leiði
fræðimenn í öngstræti. viðhorf Sveinbjarnar nefnir hann „nokkurs
konar ný-bókfestu.“6
ný bókfestukenning? 125
4 Sjá t.d. Ólafíu einarsdóttur, Studier i kronologisk metode i tidlig islandsk historiesk-
rivning (Lundi: CWk Gleerup 1964), bls. 37–38.
5 Sveinbjörn Rafnsson, Studier i Landnámabók, bls. 88–92. Sú tilgáta hefur reynst
umdeild, sbr. kristin Jóhannesson, „Sveinbjörn Rafnsson: Studier i Landnáma -
bók,“ Saga XIII (1975), bls. 261–264.
6 Gunnar karlsson, Inngangur að miðöldum: Handbók í íslenskri miðaldasögu I
(Reykjavík: Háskólaútgáfan 2007), bls. 40. Um þessi viðhorf Sveinbjarnar vísar
Gunnar í rit hans Studier i Landnámabók, en sambærileg viðhorf má finna í nýlegri
skrifum Sveinbjarnar, svo sem í grein hans „Um Hrafnkels sögu Freysgoða,
heimild til íslenskrar sögu“, Saga XXXIv (1996), bls. 33–83, einkum bls. 33–34,
sem Gunnar gagnrýnir einnig í riti sínu, jafnt fyrir aðferð og niðurstöðu, bls. 165.
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 125