Saga - 2015, Page 154

Um hundrað árum eftir dauða A.C. Ørsteds, 1964, skrifaði merkur
danskur lögfræðiprófessor lærða ritgerð um dóminn 1802, eins og fyrr var
vikið að. Sá var færasti réttarlögfræðingur Danmerkur þess tíma, knud
Waaben (1921–2008),10 og hann reif bókstaflega öll málsatriði Ørsteds í tætl-
ur. Hefur þetta álit Waabens verið algildur sannleikur í danskri lögfræði
síðan. Hér var ekki lítið færst í fang.11
Frjálsi maðurinn Hans Jónatan á Íslandi 1802–1827
eins og Gísli Pálsson og Alex Frank Larsen rekja ítarlega í bókum sínum,
hófst þriðja tímabilið í lífi Hans Jónatans eftir dóminn. Á þriggja vikna
frelsis tíma sínum í kaupmannahöfn kom hinn 18 ára gamli Hans Jónatan
sér fyrir á skipi sem sigldi til Djúpavogs á Íslandi. verslunin í Djúpavogi var
þá í eigu Jens Larsen Busch, er hafði áður selt danska flotanum íslenskt
sauða kjöt sem dönsku sjómennirnir urðu að lifa á að mestu.12
Gísli Pálsson og Alex Frank Larsen setja fram ýmsar getgátur um
hvernig Hans Jónatan komst til Íslands. Alex Frank víkur óljóst að því að
þar hafi tengsl Hans Jónatans við flotaforingja nýst vel.13 Fyrir mér er aug-
ljóst að þetta er skýringin. Hans Jónatan hafði þegar komið sér vel fyrir hjá
dönskum foringjum í sjóhernum og meira að segja fengið ákveðið griðabréf
frá alvaldi landsins (síðar Friðrik vI.).14 Auðvitað samdi flotinn við Busch
kaupmann um að taka við sínum manni og koma honum í felur á Djúpa -
vogi.
ekki sakaði heldur að verslunarstjórinn, Jón Stefánsson, var vel bók -
lærður Íslendingur sem í einkaskjölum sínum fordæmdi allt þrælahald, eins
gísli gunnarsson152
10 knud Waaben, „A.C. Ørsted og negerslaverne í københavn“, Juristen (1964),
bls. 321–343.
11 Það þurfti ekki ómerkari mann en knud Waaben til að nefna dóminn frá 1802
réttarmorð því að sögulega hefur A.C. Ørsted verið mjög mikils metinn. Sbr.
Vor Tids Leksikon 24 (kaupmannahöfn: Aschehoug Dansk Forlag 1951), bls. 35:
„Samtiden anerkender Ørsted som den mest framragende jurist, Danmark har
fostret“ eða „Samtíminn viðurkennir Ørsted sem langfremsta lögfræðing sem
Danmörk hefur alið“.
12 „Det Danske Prisprojekt“. Handritasafn þá (1976) varðveitt í Økonomisk-
Historisk Institut (kaupmannahafnarháskóla) en stofnun þessi er ekki lengur
við lýði. Uppskriftir úr reikningum birgðastöðva flotans (Søetaten). Algengt
var að starfsmenn flotans færu um borð í skip frá Íslandi og hirtu þaðan allt
kjötið sem greiðslu fyrir verslunarleigu á 18. öld. en kjötútflutningur frá
Íslandi jókst mjög eftir Stórubólu 1707–1708 og hélst mikill lengi á eftir. Sjá
einnig Gísli Gunnarsson, Upp er boðið Ísaland. Einokunar verslun og íslenskt sam-
félag 1602–1787 (Reykjavík: Örn og Örlygur 1987), bls. 54 og 270.
13 Alex Frank Larsen, Slavernes Slægt, bls. 73.
14 Gísli Pálsson, Hans Jónatan, bls. 96; Alex Frank Larsen, Slavernes Slægt, bls. 61.
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 152