Saga - 2015, Page 170

bindis alfræðiritsins sem fjallar um spendýr; umfjöllun um manninn sem
tegund og umfjöllun um nokkur önnur valin spendýr. Hins vegar eru birtar
50 myndir úr þriðja bindi verksins, sem sýnishorn af myndrænum hluta
þess. Jón gekk frá öllum myndum handritsins í sérstöku bindi en vísaði
síðan til þeirra í texta í hinum átta bindunum. er mikill fengur að þessum
myndum fyrir bókina sem hér er gefin út. eins og áður segir skrifaði Árni
H. kristjánsson upp frumtexta Jóns Bjarnasonar og bjó hann til útgáfu.
vandað er til þessa verks og er textinn gefinn út „stafrétt[ur] eða án mikilla
breytinga á handritunum sjálfum“ (bls. 12). Hér er því farið nær frumtext-
anum en í mörgum öðrum ritum sýnisbókanna, sem oftast hafa verið gefin
út orðrétt. Samræmingarreglur eru vel rökstuddar. Greinarmerkjasetning,
notkun hástafa og komma á sérhljóðum er samræmd, auk þess sem augljós
pennaglöp eru leiðrétt. Alúð hefur verið lögð við að láta textann njóta sín
sem best og anda Jóns Bjarnasonar bónda koma fram í gegnum frumtext -
ann, fremur en að gera læsileikann meiri með því að samræma stafsetningu
frekar, t.d. nota ð í stað d. Árni birtir skýr dæmi sem varpa ljósi á uppskriftar -
aðferðir hans við meðferð textans. Gagnleg umfjöllun er einnig hjá Árna um
almenna útgáfusögu heimilda á Íslandi, þar sem þessi útgáfa er sett í sam-
hengi við það sem áður hefur verið gefið út, bæði á 19. og 20. öld. Hér er
bent á hversu lítið hefur hingað til verið gefið út af heimildum frá alþýðu
manna miðað við aðrar heimildir. Í umfjöllun Árna er líka sleginn tónn sem
síðan er áberandi stef í ritinu, þ.e.a.s. bent á hvað almennt læsi alþýðu hafi
skipt miklu máli fyrir handritamenningu og menningarlega einsleitni í land-
inu. „Forsenda blómlegrar bókmenntahefðar alþýðu Íslendinga var almennt
læsi. Annað ýtti einnig undir sérstöðu Íslendinga á þessu sviði. Þjóðin var
fámenn og daglegt líf keimlíkt um allt land. Þessi einsleitni og staðlað form
kvöldvökunnar skapaði menningarlegan jöfnuð meðal landsmanna“ (bls.
36–37). Rit Jóns Bjarnasonar er túlkað í þessu ljósi.
Grein Árna H. kristjánssonar ber heitið: „Jón bóndi og hugðarefni hans“
(bls. 17–50). Í henni gerir Árni grein fyrir ævi Jóns, ritun hans og fræðistörf-
um. Áhugaverð umfjöllun er um sýn Jóns á eigin texta, hvernig hann vann
sjálfur úr verkinu og hvernig hann lýsir heimildum sínum. Hann vann ritið,
að því er virðist, með það fyrir augum að það yrði gefið út en þótti sýnt að
áður en til þess gæti komið þyrftu lærðir menn í náttúrufræði að ritstýra því
og lagfæra á margvíslegan hátt (bls. 46–47). Jón sagði sjálfur í aðfaraorðum
bókarinnar að hún væri „aldeilis óhæfileg til prentunar“ en taldi þó að ein-
hverjir ættu að „geta notad sér eitthvad úr ritgjörd þessari ef hana vid hönd
hefdi“ (bls. 65–66). Þrátt fyrir þessi orð höfundar gerir Árni ráð fyrir að
handrit Jóns hafi fengið góðar viðtökur í Húnavatnssýslu (bls. 41). ekki er
bent á nein dæmi um það heldur gengið út frá því að svo hafi verið þar sem
Jón hafi hugsað ritið til aflestrar fyrir alþýðu manna og það hafi verið
áhugavert og ögrandi. Ritið hafi „verið ætlað „til lesníngar handa alþýdu“
í anda upplýsingarinnar. Að baki lá það grundvallarsjónarmið að almenn-
ritdómar168
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 168