Saga - 2015, Síða 171

ingur væri fær um að afla sér þekkingar með sjálfsnámi og að aukin þekking
leiddi til framfara“, eins og Árni kemst að orði (bls. 41). Þessi er sögð hafa
verið hugmynd Jóns með skrifunum en ekki eru tilfærð dæmi þess að hand-
ritið hafi gengið milli bæja, verið skrifað upp af öðrum né dreifst með
öðrum hætti. Þvert á móti er nokkrum sinnum nefnt að Jón hafi verið sér-
stakur í háttum, einrænn, ófélagslyndur og ómannblendinn (bls. 20–21, 23
og 33). við andlát Jóns keypti Hið íslenska bókmenntafélag handritið, svo
þá hefur handritið enn verið í fórum höfundar. Athyglisverð umfjöllun er
um hvernig Jón Bjarnason vann ritið upp úr erlendum og innlendum ritum,
auk þess að afla munnlegra heimilda innanlands um furðuskepnur og
önnur fyrirbæri sem menn sögðust hafa orðið vitni að. Árni bendir á að höf-
undurinn hafi sprottið úr tvíþættri menningararfleifð, annars vegar úr kristn -
um rétttrúnaði og hins vegar úr hugarfari náttúrudulhyggju og vættatrúar.
Rekur hann áhugaverð dæmi um hvernig Jón reyndi að tengja þessi svið
saman og skapa úr náttúrunni eina heild. einnig varpar hann ljósi á túlkun
Jóns Bjarnasonar á ákveðnum málefnum og afstöðu, t.d. til kynþáttahyggju
og stéttaskiptingar. Árni undrast samþykki Jóns á stéttaskiptingu almennt
og skýrir með því að hann hafi e.t.v. ekki verið eins snortinn af upplýsing-
unni og ætla mætti miðað við þá framfarahyggju og fræðsluþrá sem komi
fram hjá honum í alfræðiritinu almennt.
Grein Sigurðar Gylfa Magnússonar heitir: „Hvað er kengúrudýr? Furð -
ur veraldar og skapandi rými íslensks hversdagslífs“ (bls. 125–197). Greinin
gengur út frá teiknuðum myndum og skrifum Jóns um ákveðin spendýr en
fjallar þó öllu meira um kenningarlega nálgun að alþýðumenningu og til-
færir dæmi úr myndum og skrifum Jóns bónda. kenningarlega umræðan er
ítarleg og gagnleg, varpar ljósi á áhugaverða umræðu og hefði getað verið
efni í sjálfstæða grein. Þessa fræðilegu umræðu hefði mátt tengja betur við
viðfangsefni bókarinnar, þ.e. um viðtökur við alfræðiriti Jóns bónda, þótt
einnig sé tekið fram að ekkert sé vitað um hvað fólki fannst um efni þess.
eða eins og Sigurður Gylfi kemst að orði: „viðfangsefni þessa kafla er að
velta fyrir sér mögulegum áhrifum þessa efnis á hugsun fólks og þau skil -
yrði til skapandi hugsunar sem það gaf“ (bls. 130). Það á þá væntanlega við
hvaða merkingu myndefnið hafði, hvað teikningarnar sýndu og hvernig
þær birtu framandi heim fyrir fólki inni í baðstofum Húnavatnssýslu.
Markmiðið er að meta líkleg áhrif myndefnisins og samhengi mynda og
texta, framandleikann og hvaða mynd Jón Bjarnason kaus að draga upp.
Leiðin til að kanna efnið er ekki að skoða lesendur eða dreifingu handritsins
heldur að skoða sköpunar rými 19. aldarinnar út frá kenningum um sam-
hengi nær- og fjærsam félags, mikilvægi listrænnar miðlunar og hvað gæti
hafa ýtt fólki út í sköpun texta af þessu tagi á almennum nótum. (bls. 130–
134) Þegar stórt er spurt verður stundum fátt um svör.
Myndefnið er greint í þrjá flokka: frumteikningar eftir lýsingum, út -
klipptar myndir og að síðustu teiknaðar myndir eftir fyrirmyndum. Um -
ritdómar 169
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 169