Helga Law Journal - 01.01.2021, Blaðsíða 22

Helga Law Journal - 01.01.2021, Blaðsíða 22
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 2322 Loevestein-kastala, eða í mars 1621, slapp Grótíus úr prísundinni með því að eiginkona hans og þjónustustúlka báru hann út úr fangaklefa sínum í tómri bókakistu! Í kjölfar þessa ævintýralega flótta komst Grótíus til Parísar þar sem honum var ágætlega tekið af Loðvík XIII. konungi Frakklands. Á næstu árum lifðu Grótíus og fjölskylda hans fyrst og fremst á lífeyri sem Frakkakonungur skammtaði honum. Af ýmsum ástæðum stóð Grótíus alls ekki of vel fjárhagslega þessi ár sem hann bjó í Frakklandi og kom það meðal annars til af því að hann komst í nokkra ónáð hjá Richelieu kardínála sem gekk næstur Frakkakonungi að völdum.46 Í Frakklandi hóf Grótíus að vinna að því verki sem síðar átti ótvírætt eftir að verða höfuðrit hans á sviði þjóðaréttar, De Iure Belli ac Pacis (Um réttinn í stríði og friði), sem kom fyrst út árið 1625. Ritið vakti takmarkaða athygli í fyrstu útgáfu en varð síðar útbreitt. Árið 1631 fór Grótíus aftur til Hollands en hafði þar stutta viðdvöl þar sem andrúmsloftið var enn mjög lævi blandið í hans garð.47 Frá Hollandi hélt Grótíus til Hamborgar árið 1632 þar sem hann dvaldi í tvö ár og upphófst þar sérstakt samband hans við Svíþjóð sem kom til af því að Gústaf Adolf Svíakonungur var mikill aðdáandi verka Grótíusar og sóttist eftir liðsinni hans en á þessum tímum stóð yfir þrjátíu ára stríðið í Evrópu.48 Þótt Gústaf Adolf hafi síðan fallið í nóvember árið 1632 í orrustunni við Lutzen buðu sænsk stjórnvöld Grótíusi að gerast sænskur ríkisborgari og verða sendiherra Svía við hirð Frakkakonungs. Grótíus þekktist þetta boð en vegna styrjaldarinnar komst hann þó ekki til Parísar fyrr en árið 1635. Var þetta mikilsvert embætti þar sem þjóðríkin Svíþjóð og Frakkland voru þá um stundir helstu bandamenn í þrjátíu ára stríðinu gegn veldi Habsborgara.49 Þótt Grótíus ætti þá sem fyrr upp á pallborðið hjá Loðvík XIII. Frakkakonungi var því sama ekki að heilsa gagnvart Richelieu kardínála, en auk þess voru ýmsir sænskir kollegar hans mótfallnir honum. Fór loks svo að Grótíus var, þrátt fyrir væntingar um annað, leystur frá störfum sem sendiherra árið 1644 og hann svo alfarið sniðgenginn þegar kom að því að semja um frið í styrjöldinni miklu. Eftir að Grótíus missti embætti sitt sem sendiherra Svíþjóðar í Frakklandi sóttist hann eftir því að komast í þjónustu Englendinga, en það náði ekki saman og hélt Grótíus þá til Svíþjóðar.50 Þegar hann komst loksins þangað var honum tekið með virktum en var þó gerð grein fyrir því að frekari störf hans fyrir ríkið yrðu að vera þar í landi, en það féll honum ekki í geð. Í nokkurri óvissu um hvað hann ætti næst að takast á hendur hélt Grótíus aftur yfir Eystrasaltið og tók stefnu á Lübeck. Skipið sem hann tók sér far með lenti hins vegar í hafnauð og fórst norður af ströndum Þýskalands 17. ágúst 1645. Grótíusi var bjargað í land við 46 Peter Haggenmacher, „Hugo Grotius (1583–1645)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritsjt.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1098. 47 Hill (n 36) bls. 8. 48 Hermir sagan að konungurinn hafi jafnan ásamt biblíunni haft með sér eintak af De Iure belli ac Pacis Grótíusar á vígvellinum. Sjá sömu heimild bls. 12. 49 Neff (n 32) bls. xix. 50 Sama heimild bls. xxi. illan leik en hann lést skömmu síðar í Rostock þann 26. ágúst sama ár. Lík Grótíusar var flutt til heimaborgar hans, Delft, og grafið þar í Nieuwe Kerk (Nýju kirkju) þar sem liðnir þjóðhöfðingjar Hollands eru lagðir til hinstu hvílu allt til okkar daga. Á torginu fyrir utan þessa tilkomumiklu kirkju var svo reist stór stytta af þessum merka syni Hollands árið 1886 og stendur hún þar enn.51 Það sem aðgreindi Grótíus helst frá mörgum fyrri tíma og samtíma fræðimönnum var að undirstaðan í röksemdafærslu hans var reist á lögmálum sem töldust óháð því hvort samfélag manna væri byggt á kristilegum kennisetningum. Þótt hann vísi víða í skrifum sínum til vilja guðs í anda síðmiðalda er hinn fræðilegi grundvöllur þó óháður kristnum gildum og menningu og á það lagði hann sjálfur áherslu. Eðlisréttur Grótíusar er því ekki trúarlegs eðlis. Grótíus taldist til svonefndra húmanista en sú hreyfing átti rót að rekja til ítölsku borgríkjanna á 15. öld en barst norður til Evrópu um Frakkland á 16. öld og var afar áberandi í Hollandi á 17. öld.52 Húmanisminn samtvinnaðist þar áherslum um borgaraleg gildi samfara andófi eða gagnrýni á áður allsráðandi skólaspeki kaþólskunnar.53 Á sviði lögfræðinnar birtist húmanisminn til dæmis í því að mikil áhersla var lögð á rétta túlkun Rómarréttar, ekki þó af því að það réttarkerfi væri sem slíkt gildandi samtímaréttur heldur af því þar væri um að ræða þróaðasta réttarkerfi menningarþjóðar sem væri vert að læra af.54 Í hinni gömlu kristnu Evrópu síðmiðalda þar sem ríktu keisari og páfi höfðu Rómarréttur og kanónískur réttur haft afgerandi þýðingu í lögskiptum manna almennt en þjóðaréttur í nútímaskilningi var þá ekki til. Í hinum nýju þjóðríkjum varð áherslan nú á það að landsrétturinn ætti að stafa frá valdhöfum ríkisins en jafnframt myndaðist þá þörf fyrir sérstakar reglur um samskipti þessara nýju jafnsettu fullvalda ríkja.55 Í þessu samhengi birtist framlag Grótíusar sem taldi að til væru lög sem stæðu ofar þjóðríkjunum og giltu um samskipti þeirra.56 Sýn Grótíusar á lögin byggðist á því að það valdatóm sem keisarinn og kirkjan höfðu áður fyllt yrði í samfélagi jafnsettra þjóðríkja að lúta reglum sem grundvölluðust á eðli mannsins. Þótt stofnanir og mannasetningar væru forgengilegar þá væru mennskan og eðlisrétturinn sem af henni leiddi ætíð það sem yrði að virða í samfélagi manna sem væru skynsemis- og samfélagsverur. Eðlisrétturinn leiddi óumflýjanlega og rökrétt af tilteknum staðreyndum um mennina og félagstengsl þeirra í náttúrunni.57 Öll lög hlytu því að taka mið af tilteknum eðlisrétti en þar sem honum sleppti væri þó svigrúm fyrir mannasetningar í formi reglna sem stöfuðu frá þar til bærum valdhöfum. Grótíus 51 Styttan var afhjúpuð 1886. Hill (n 36) bls. 15. 52 Robinson, Fergus og Gordon (n 10) bls. 220–221. Ágætt yfirlit um þýðingu húmanismans er í Anthony Grafton, „Humanism and Political Theory“ í J.H. Burns (ritstj.), The Cambridge History of Political Thought — 1450–1700 (Cambridge University Press 1991) bls. 9–29. 53 Lesaffer (n 12) bls. 343. 54 Sama heimild bls. 354–355. 55 Sama heimild bls. 356. 56 Tuck (n 37) bls. 515. 57 Hill (n 36) bls. 2 og 9.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186
Blaðsíða 187
Blaðsíða 188
Blaðsíða 189
Blaðsíða 190
Blaðsíða 191
Blaðsíða 192
Blaðsíða 193
Blaðsíða 194
Blaðsíða 195
Blaðsíða 196
Blaðsíða 197
Blaðsíða 198
Blaðsíða 199
Blaðsíða 200
Blaðsíða 201
Blaðsíða 202
Blaðsíða 203
Blaðsíða 204
Blaðsíða 205
Blaðsíða 206
Blaðsíða 207
Blaðsíða 208
Blaðsíða 209
Blaðsíða 210
Blaðsíða 211
Blaðsíða 212
Blaðsíða 213
Blaðsíða 214
Blaðsíða 215
Blaðsíða 216
Blaðsíða 217
Blaðsíða 218
Blaðsíða 219
Blaðsíða 220
Blaðsíða 221
Blaðsíða 222
Blaðsíða 223
Blaðsíða 224

x

Helga Law Journal

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.