Helga Law Journal - 01.01.2021, Blaðsíða 29

Helga Law Journal - 01.01.2021, Blaðsíða 29
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 3130 sem síðar varð vildarréttur en þeir sem tóku sér stöðu á þeim kvarða nálægt miðju eða þar í kring voru þá í reynd helstu Grótíusarmennirnir. Tilgreina mætti ýmsa fræðimenn á öllu þessu rófi eftir daga Grótíusar en hér verður látið við það sitja að fjalla um fjóra menn sem endurspegla nokkuð vel þessa flóru og höfðu áhrif á þróun þjóðaréttar. Skal þar fyrstan telja Samuel von Pufendorf, sem var helsti talsmaður hreinna eðlisréttarkenninga um þjóðarétt, og leit raunar sérstaklega til greininga Grótíusar á eðlisrétti, en dró aðrar ályktanir en margir aðrir af öðru í verkum hans. Í öðru lagi fjölfræðinginn Christian Wolff, sem var mikill greinandi eðlisréttar í anda Grótíusar sjálfs, en lagði einnig mjög út frá hugmyndum Grótíusar um ius gentium voluntarium. Í þriðja lagi landa Grótíusar, Cornelius van Bynkershoek, sem hafði að segja má pragmatíska nálgun á verk Grótíusar. Loks í fjórða lagi Emerich de Vattel sem leit sérstaklega upp til Wolff en færði þjóðarétt í raun enn frekar í átt til þess samleiks eðlisréttar og vildarréttar sem síðar varð viðtekinn. Það sem annars einkenndi þetta tímabil eftir miðja 17. öld og fram yfir 18. öld var tímabil upplýsingarinnar þar sem hinir klassísku skólaspekingar leystu miðaldahugsun af hólmi, einkum í norðanverðri Evrópu. Menn töldu nú ófullnægjandi að reiða sig á óhlutlæga hugmyndafræði eða trúarbrögð og vildu stunda vísindalega lögfræði þar sem almennt var reynt að sætta mótsagnir eðlisréttar og einhvers konar ius gentium.88 Samuel von Pufendorf (1632–1694) lagði áherslu á grundvallarþýðingu eðlisréttar sem einu undirstöðu þjóðaréttar sem slíks. Gæta ber þó að því að eðlisréttarmenn eins og Pufendorf voru ekki svo skyni skroppnir að halda því fram að engar aðrar reglur gætu haft þýðingu í samskiptum ríkja heldur var staðhæfing þeirra sú að almennar reglur þjóðaréttar yrðu ekki réttilega leiddar fram nema sem afleiða af eðlisrétti. Ríki gætu þannig t.d. gert það er kallast nú réttarskipandi samninga en sem mættu þá ekki fara í bága við eðlisrétt. Prestssonurinn Pufendorf var frá Saxlandi og nam fyrst guðfræði en svo lögfræði við Háskólana í Leipzig og Jena, en þar var einnig annar merkur samtíðarmaður hans, stærðfræðingurinn heimskunni G. W. Leibniz. Pufendorf náði skjótum frama bæði sem fræðimaður og embættismaður og varð kunnur af verkum sínum í lifanda lífi. Sem ungur maður fékk hann tækifæri til að vera barnakennari hjá sænska sendiherranum í Kaupmannahöfn en lenti þá í varðhaldi í átta mánuði þegar í odda skarst með Skandinavíuríkjunum tveimur. Eftir að Pufendorf sneri þaðan heim að nýju gaf hann árið 1660 út ritið Elements of Universal Jurisprudence og varð sama ár prófessor í túlkunarfræðum (philology) og þjóðarétti við Háskólann í Heidelberg. Tengsl hans við Svíþjóð leiddu svo til þess að hann færði sig árið 1670 aftur um set yfir til Háskólans í Malmö í Svíþjóð þar sem hann einblíndi á eðlisrétt og þjóðarétt og skrifaði sitt kunnasta verk árið 1672. Árið 1677 var Pudendorf fenginn til að flytja frá Malmö til Stokkhólms til að taka við embætti sagnaritara (historiographer) Svíakonungs, en árið 1688 88 Koskenniemi (n 4) bls. 106–108. yfirgaf hann loks Svíþjóð og tók þá við viðlíka embætti við hirðina í Brandenborg í Prússlandi.89 Hvað varðar þjóðarétt þá leit Pufendorf til húmanískra áherslna Grótíusar og til Rómarréttar og byggði á þeim í tímamótaverki sínu frá 1672 Um grundvöll eðlisréttar og þjóðaréttar (The Law of Nature and Nations) en vinsæl styttri útgáfa kom einnig út og nefndist Um borgaralegar skyldur manna (On Duty of Man and Citizen). Verk Pufendorf lituðust einnig af samtíð hans er markaðist einkum af stöðu mála í Evrópu eftir þrjátíu ára stríðið og friðargerðina í Westfalen 1645. Framangreint verk og hugmyndir Pufendorf sækja einnig í smiðju Hobbes hvað það varðar að sýn hans er sú að þjóðaréttur sé í reynd aðeins afleiddur eðlisréttur heimfærður yfir á ríki og milliríkjasamskipti m.t.t. röklögmála er þar hljóta að gilda en hann taldi menn þó friðsama í eðli sínu í anda Aristótelesar.90 Pufendorf leit svo á að ríki væru frjáls, jafnstæð, en þyrftu reglu í samskiptum sínum líkt og samfélög. Ríki hefðu grundvallarrétt til að viðhalda sér og hefðu hagsmuni af því að halda loforð sín á milli og skapa traust.91 Útfærsla Pufendorf við það að greina og heimfæra þessi röklögmál yfir á þjóðarétt er svo að öðru leyti að segja má einkum empirísk, þ.e. byggð á greiningu reynsluraka. Ein frumsetningin væri sú að manninum væri ekki gefið að greina vilja Guðs nema í gegnum raunheiminn og reynslurök. En það sem þá blasti við að mati Pufendorf væri að maðurinn væri einkum félagsvera og sjálf mennskan sem stuðla bæri að væri ótvírætt háð þessu og annað leiddi einkum af þeirri skyldu. Maðurinn væri því háður því að lifa friðsamlega í samfélagi við aðra menn og sama gilti um ríki og samskipti þeirra en til þess þyrfti tæki á borð við lagareglur og stofnanir. Grunnstoð í þessu samhengi væri ríkið sem gæti líkt og einstaklingur verið sjálfstæður aðili og borið réttindi og skyldur í samfélagi ríkjanna sem hefðu almennt meira vægi en samskipti einstaklinga. Pufendorf gerði mun á þeim grundvallarréttindum og skyldum sem af þessu leiddi og þeim hagsmunum sem ríki kysu síðan að ráða til lykta í samningum og hann taldi standa skör lægra og ekki vera eiginlegan þjóðarétt í sama skilningi og það sem leiddi af eðlisrétti.92 En þar fyrir utan gætu venjubundin samskipti ríkja heldur ekki lagt grunn að almennum þjóðarétti sem einhvers konar ígildi samninga. Þannig væri að mati Pufendorf engin stoð fyrir almennum reglum í samskiptum ríkja sem ekki helguðust beint eða óbeint af eðlisrétti og vísaði Pufendorf þá einnig til þess að hið klassíska hugtak Rómarréttar ius gentium hefði alls ekki falið í sér reglur í samskiptum ríkja heldur aðeins einstaklinga.93 Út frá framangreindu leiddi Pufendorf síðan fram ítarlegar og áhrifamiklar hugmyndir sínar um þjóðarétt af meiði eðlisréttar, þ.e. reglur um ríkið sem þjóðréttaraðila, um fullveldi ríkja, eðli 89 Knud Haakonssen, „Samuel Pufendorf (1632–1694)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1102. 90 Robinson, Fergus og Gordon (n 10) bls. 218. 91 Koskenniemi (n 4) bls. 90–91. 92 Knud Haakonssen, „Samuel Pufendorf (1632–1694)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1102–1104. 93 Neff (n 5) bls.175–176.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186
Blaðsíða 187
Blaðsíða 188
Blaðsíða 189
Blaðsíða 190
Blaðsíða 191
Blaðsíða 192
Blaðsíða 193
Blaðsíða 194
Blaðsíða 195
Blaðsíða 196
Blaðsíða 197
Blaðsíða 198
Blaðsíða 199
Blaðsíða 200
Blaðsíða 201
Blaðsíða 202
Blaðsíða 203
Blaðsíða 204
Blaðsíða 205
Blaðsíða 206
Blaðsíða 207
Blaðsíða 208
Blaðsíða 209
Blaðsíða 210
Blaðsíða 211
Blaðsíða 212
Blaðsíða 213
Blaðsíða 214
Blaðsíða 215
Blaðsíða 216
Blaðsíða 217
Blaðsíða 218
Blaðsíða 219
Blaðsíða 220
Blaðsíða 221
Blaðsíða 222
Blaðsíða 223
Blaðsíða 224

x

Helga Law Journal

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.