Helga Law Journal - 01.01.2021, Page 29

Helga Law Journal - 01.01.2021, Page 29
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 3130 sem síðar varð vildarréttur en þeir sem tóku sér stöðu á þeim kvarða nálægt miðju eða þar í kring voru þá í reynd helstu Grótíusarmennirnir. Tilgreina mætti ýmsa fræðimenn á öllu þessu rófi eftir daga Grótíusar en hér verður látið við það sitja að fjalla um fjóra menn sem endurspegla nokkuð vel þessa flóru og höfðu áhrif á þróun þjóðaréttar. Skal þar fyrstan telja Samuel von Pufendorf, sem var helsti talsmaður hreinna eðlisréttarkenninga um þjóðarétt, og leit raunar sérstaklega til greininga Grótíusar á eðlisrétti, en dró aðrar ályktanir en margir aðrir af öðru í verkum hans. Í öðru lagi fjölfræðinginn Christian Wolff, sem var mikill greinandi eðlisréttar í anda Grótíusar sjálfs, en lagði einnig mjög út frá hugmyndum Grótíusar um ius gentium voluntarium. Í þriðja lagi landa Grótíusar, Cornelius van Bynkershoek, sem hafði að segja má pragmatíska nálgun á verk Grótíusar. Loks í fjórða lagi Emerich de Vattel sem leit sérstaklega upp til Wolff en færði þjóðarétt í raun enn frekar í átt til þess samleiks eðlisréttar og vildarréttar sem síðar varð viðtekinn. Það sem annars einkenndi þetta tímabil eftir miðja 17. öld og fram yfir 18. öld var tímabil upplýsingarinnar þar sem hinir klassísku skólaspekingar leystu miðaldahugsun af hólmi, einkum í norðanverðri Evrópu. Menn töldu nú ófullnægjandi að reiða sig á óhlutlæga hugmyndafræði eða trúarbrögð og vildu stunda vísindalega lögfræði þar sem almennt var reynt að sætta mótsagnir eðlisréttar og einhvers konar ius gentium.88 Samuel von Pufendorf (1632–1694) lagði áherslu á grundvallarþýðingu eðlisréttar sem einu undirstöðu þjóðaréttar sem slíks. Gæta ber þó að því að eðlisréttarmenn eins og Pufendorf voru ekki svo skyni skroppnir að halda því fram að engar aðrar reglur gætu haft þýðingu í samskiptum ríkja heldur var staðhæfing þeirra sú að almennar reglur þjóðaréttar yrðu ekki réttilega leiddar fram nema sem afleiða af eðlisrétti. Ríki gætu þannig t.d. gert það er kallast nú réttarskipandi samninga en sem mættu þá ekki fara í bága við eðlisrétt. Prestssonurinn Pufendorf var frá Saxlandi og nam fyrst guðfræði en svo lögfræði við Háskólana í Leipzig og Jena, en þar var einnig annar merkur samtíðarmaður hans, stærðfræðingurinn heimskunni G. W. Leibniz. Pufendorf náði skjótum frama bæði sem fræðimaður og embættismaður og varð kunnur af verkum sínum í lifanda lífi. Sem ungur maður fékk hann tækifæri til að vera barnakennari hjá sænska sendiherranum í Kaupmannahöfn en lenti þá í varðhaldi í átta mánuði þegar í odda skarst með Skandinavíuríkjunum tveimur. Eftir að Pufendorf sneri þaðan heim að nýju gaf hann árið 1660 út ritið Elements of Universal Jurisprudence og varð sama ár prófessor í túlkunarfræðum (philology) og þjóðarétti við Háskólann í Heidelberg. Tengsl hans við Svíþjóð leiddu svo til þess að hann færði sig árið 1670 aftur um set yfir til Háskólans í Malmö í Svíþjóð þar sem hann einblíndi á eðlisrétt og þjóðarétt og skrifaði sitt kunnasta verk árið 1672. Árið 1677 var Pudendorf fenginn til að flytja frá Malmö til Stokkhólms til að taka við embætti sagnaritara (historiographer) Svíakonungs, en árið 1688 88 Koskenniemi (n 4) bls. 106–108. yfirgaf hann loks Svíþjóð og tók þá við viðlíka embætti við hirðina í Brandenborg í Prússlandi.89 Hvað varðar þjóðarétt þá leit Pufendorf til húmanískra áherslna Grótíusar og til Rómarréttar og byggði á þeim í tímamótaverki sínu frá 1672 Um grundvöll eðlisréttar og þjóðaréttar (The Law of Nature and Nations) en vinsæl styttri útgáfa kom einnig út og nefndist Um borgaralegar skyldur manna (On Duty of Man and Citizen). Verk Pufendorf lituðust einnig af samtíð hans er markaðist einkum af stöðu mála í Evrópu eftir þrjátíu ára stríðið og friðargerðina í Westfalen 1645. Framangreint verk og hugmyndir Pufendorf sækja einnig í smiðju Hobbes hvað það varðar að sýn hans er sú að þjóðaréttur sé í reynd aðeins afleiddur eðlisréttur heimfærður yfir á ríki og milliríkjasamskipti m.t.t. röklögmála er þar hljóta að gilda en hann taldi menn þó friðsama í eðli sínu í anda Aristótelesar.90 Pufendorf leit svo á að ríki væru frjáls, jafnstæð, en þyrftu reglu í samskiptum sínum líkt og samfélög. Ríki hefðu grundvallarrétt til að viðhalda sér og hefðu hagsmuni af því að halda loforð sín á milli og skapa traust.91 Útfærsla Pufendorf við það að greina og heimfæra þessi röklögmál yfir á þjóðarétt er svo að öðru leyti að segja má einkum empirísk, þ.e. byggð á greiningu reynsluraka. Ein frumsetningin væri sú að manninum væri ekki gefið að greina vilja Guðs nema í gegnum raunheiminn og reynslurök. En það sem þá blasti við að mati Pufendorf væri að maðurinn væri einkum félagsvera og sjálf mennskan sem stuðla bæri að væri ótvírætt háð þessu og annað leiddi einkum af þeirri skyldu. Maðurinn væri því háður því að lifa friðsamlega í samfélagi við aðra menn og sama gilti um ríki og samskipti þeirra en til þess þyrfti tæki á borð við lagareglur og stofnanir. Grunnstoð í þessu samhengi væri ríkið sem gæti líkt og einstaklingur verið sjálfstæður aðili og borið réttindi og skyldur í samfélagi ríkjanna sem hefðu almennt meira vægi en samskipti einstaklinga. Pufendorf gerði mun á þeim grundvallarréttindum og skyldum sem af þessu leiddi og þeim hagsmunum sem ríki kysu síðan að ráða til lykta í samningum og hann taldi standa skör lægra og ekki vera eiginlegan þjóðarétt í sama skilningi og það sem leiddi af eðlisrétti.92 En þar fyrir utan gætu venjubundin samskipti ríkja heldur ekki lagt grunn að almennum þjóðarétti sem einhvers konar ígildi samninga. Þannig væri að mati Pufendorf engin stoð fyrir almennum reglum í samskiptum ríkja sem ekki helguðust beint eða óbeint af eðlisrétti og vísaði Pufendorf þá einnig til þess að hið klassíska hugtak Rómarréttar ius gentium hefði alls ekki falið í sér reglur í samskiptum ríkja heldur aðeins einstaklinga.93 Út frá framangreindu leiddi Pufendorf síðan fram ítarlegar og áhrifamiklar hugmyndir sínar um þjóðarétt af meiði eðlisréttar, þ.e. reglur um ríkið sem þjóðréttaraðila, um fullveldi ríkja, eðli 89 Knud Haakonssen, „Samuel Pufendorf (1632–1694)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1102. 90 Robinson, Fergus og Gordon (n 10) bls. 218. 91 Koskenniemi (n 4) bls. 90–91. 92 Knud Haakonssen, „Samuel Pufendorf (1632–1694)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1102–1104. 93 Neff (n 5) bls.175–176.
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180
Page 181
Page 182
Page 183
Page 184
Page 185
Page 186
Page 187
Page 188
Page 189
Page 190
Page 191
Page 192
Page 193
Page 194
Page 195
Page 196
Page 197
Page 198
Page 199
Page 200
Page 201
Page 202
Page 203
Page 204
Page 205
Page 206
Page 207
Page 208
Page 209
Page 210
Page 211
Page 212
Page 213
Page 214
Page 215
Page 216
Page 217
Page 218
Page 219
Page 220
Page 221
Page 222
Page 223
Page 224

x

Helga Law Journal

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.