Helga Law Journal

Ukioqatigiit
Ataaseq assigiiaat ilaat

Helga Law Journal - 01.01.2021, Qupperneq 26

Helga Law Journal - 01.01.2021, Qupperneq 26
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 2726 Hin hagnýta þýðing þessarar meginniðurstöðu Grótíusar um eðli úthafsins sem almennings eða res communis varð meðal annars sú að meintur einkaréttur spænskra og portúgalskra yfirvalda yfir ákveðnum hafsvæðum í Austur- og Vestur-Indíum gæti ekki samrýmst eðlisrétti og að breskum stjórnvöldum væri heldur ekki stætt á því að takmarka veiðar hollenska fiskiskipaflotans við Norðursjó. Þótt deilur um þessar hugmyndir Grótíusar hafi verið algengar á meðan hann lifði varð niðurstaðan eigi að síður sú að frelsi til siglinga og hagnýtingar á auðlindum hafsins, að frátöldu mjóu belti meðfram ströndum strandríkja, varð grunnur að skipan hafréttar. Þjóðréttarvenjan um frelsi úthafsins tók að vísu nokkrum breytingum á 20. öld en hún telst þó enn grundvallarregla, sbr. 87. gr. Hafréttarsamnings Sameinuðu þjóðanna frá 1982. Þessi röksemdafærsla Grótíusar hafði því veruleg áhrif um margra alda skeið og er enn það viðmið sem hafréttur í samtímanum hverfist öðru fremur um ef svo mætti segja. Í hinum þremur bindum De Jure Belli ac Pacis frá 1625 leitast Grótíus einkum við að rökstyðja hver, hvenær og hvernig mætti beita vopnavaldi, enda var það þá helsta viðfangsefni þess þjóðaréttar sem Grótíus lagði grunninn að, að tryggja frið í samskiptum ríkja. Í fyrsta bindi þessa mikla rits er áherslan einkum á það álitaefni hvað geti talist lögmæt beiting vopnavalds auk þess sem fjallað er um fullveldi ríkja. Í öðru bindi, sem er stærst, fjallar Grótíus síðan um mismunandi efnisreglur eðlisréttar, svo sem um samninga, eignaréttindi og viðbrögð við brotum á mun ítarlegri hátt en áður hafði tíðkast. Í þriðja bindi fjallar hann loks um hvað geti talist lögmæt framganga í stríði, um lausn deilumála o.fl., þ.e. það sem snýr að ius gentium.71 Ritið var ítrekað endurútgefið eftir að það ávann sér vinsældir og þar af komu þrjár síðari útgáfur þess út á lífstíð Grótíusar. Megintilgangur Grótíusar með ritinu virðist hafa verið sá að sýna fram á það að lög æðri einstökum ríkjum giltu ávallt um upphaf, framkvæmd og lyktir styrjalda, en segja má að á þeirri vegferð hafi Grótíus sett fram það ítarlega en þó frumlega greiningu að flestir síðari tíma fræðimenn byggðu öðru fremur á ritinu hugmyndir um heildstæðan þjóðarétt.72 Nálgun Grótíusar á reglur eðlisréttar var rökfræðileg afleiðsla þar sem hann sótti mjög í smiðju til Tómasar frá Akvínó og vísast einnig til Suárez þótt hann geti hans að engu. Grótíus gætti þess vandlega að aðgreina eðlisrétt frá Guðslögum og útskýrði það sem frægt varð að jafnvel þótt engin Guð væri til þá myndi eðlisréttur standa óhaggaður.73 Líkt og Suárez aðgreindi Grótíus svo skýrlega reglur eðlisréttar frá reglum ius gentium voluntarium eins og hann nefndi þær og hafði sú greining hans mesta þýðingu fyrir þjóðarétt en síðarnefndu lagareglurnar sæktu grundvöll sinn í sammæli ríkja. Stundum væru þó viss tengsl þessara tveggja réttarheimilda, til dæmis þegar ius gentium regla útfærði reglu af meiði eðlisréttar sem gilti þá í samskiptum þjóða. En líkt og hjá öðrum fræðimönnum sem á undan fóru var enginn vafi hjá Grótíusi á því að eðlisréttur væri hin æðstu lög þar sem þau ættu við og giltu um valdahafa sem og aðra menn 71 Hill (n 36) bls. 8–9. 72 Haggenmacher (n 46) bls. 1100; Neff (n 5) bls. 159. 73 Sama heimild bls. 160. og þannig tengdi Grótíus miðaldahugsun við hinn nýja þjóðarétt.74 Næstu tvær aldirnar var þessi sýn Grótíusar á þjóðarétt í anda tvíhyggju eðlisréttar og ius gentium voluntaris helsta fyrirmyndin í nálgun annarra fræðimanna á þær reglur sem giltu í samskiptum ríkja. Skrif Grótíusar fönguðu athygli síðari tíma fræðimanna frá og með 17. öld, en ljóst er að hann höfðaði til dæmis mun fremur en fyrri tíðar menn til þess vaxandi hóps lögspekinga í Evrópu sem voru mótmælendatrúar.75 Áhrif og upphefð Grótíusar urðu gríðarleg og á meðan hann var enn á lífi voru jafnvel stofnaðar stöður prófessora við ýmsa evrópska háskóla sem voru sérstaklega kenndar við Grótíus og fræði hans.76 Aðgreining Grótíusar á eðlisrétti og öðrum þjóðarétti af meiði ius gentium varð þó síðar uppspretta afdrifaríks klofnings fræðimanna á sviði þjóðaréttar á 18. og allt fram á 19. öld í eðlisréttarmenn og „Grótíusarmenn“. Þeir fyrrgreindu fylgdu einkum útfærslu þýska lögspekingsins Samúels von Pufendorf (1632–1694) sem var sú að þjóðaréttur gæti einungis verið af meiði eðlisréttar, á meðan „Grótíusarmenn“ á borð við svissneska lögspekinginn Emmerich de Vattel (1714–1767) lögðu áherslu á tvískiptingu Grótíusar. Þegar kom fram á 19. öld varð síðari kenningaskólinn, sem þá hafði þróast í átt til afgerandi áherslu á þýðingu ius gentium sem vildarréttar, ofan á í þessari samkeppni hugmyndanna á meðan eðlisrétti hafði því sem næst verið úthýst.77 Verða það að teljast heldur kaldhæðnisleg örlög með hliðsjón af því að Grótíus lagði sjálfur í verkum sínum höfuðáherslu á afgerandi þýðingu og stöðu eðlisréttar fyrir sérhvert réttarkerfi. Hvort sem rétt er að líta á Grótíus sem helsta læriföður þjóðaréttar í samtímanum eða ekki þá hafa áhrif hans á þróun þjóðaréttarins ótvírætt verið afgerandi. Lagði hann meðal annars öðrum fremur grunn að þeim viðmiðum sem hafréttur í samtímanum byggist enn á og endurspeglast helst í grundvallarreglunni um frelsi úthafsins sem almennings (res communis). De Juri Belli ac Pacis frá 1625 er enn í dag almennt talið áhrifaríkasta verk sem skrifað hefur verið um þjóðarétt og lagði öðru fremur grunn að þjóðarétti sem sjálfstæðu réttarkerfi og fræðigrein eins og við þekkjum hann.78 Samtíðarmaður Grótíusar, Thomas Hobbes (1588–1679), er vísast kunnari í samfélagsfræðum almennt en hugmyndir hans áttu einnig eftir að hafa áhrif inn í framtíðina hvað varðar nálgun manna á lögin. En í stuttu máli þá gaf Hobbes út meistaraverk sitt Leviathan árið 1651 skömmu eftir dauða Grótíusar og átti það meðal annars eftir að hafa víðtæk áhrif á hugmyndir manna um eðlisrétt. Ólíkt 74 Sama heimild bls. 161–163. 75 Neff (n 32) bls. xxxiv. 76 Hill (n 36) bls. 15. 77 Neff (n 32) bls. xxxv. 78 Rétt er þó að halda því til haga að verk Grótíusar hafa einnig sætt gagnrýni frá upphafi. Jean-Jacque Rousseau (1712–1778), sem nánar verður vikið að síðar, taldi til dæmis eðlisréttarhugmyndir Grótíusar að miklu leyti yfirskin sem afsökuðu harðstjórn og þrælahald. Síðari tíma gagnrýni hefur m.a. beinst að því að Grótíus hafi réttlætt víðtækan rétt þjóðríkja til að hefja stríð og leggja undir sig nýlendur á grundvelli lagalegra hugmynda um landnám og eignarréttindi. Sjá Martti Kosmenniemi, „Imagining the Rule of Law: Rereading the Grotian „Tradition““ (2019) 30 EJIL bls. 17, 21.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176
Qupperneq 177
Qupperneq 178
Qupperneq 179
Qupperneq 180
Qupperneq 181
Qupperneq 182
Qupperneq 183
Qupperneq 184
Qupperneq 185
Qupperneq 186
Qupperneq 187
Qupperneq 188
Qupperneq 189
Qupperneq 190
Qupperneq 191
Qupperneq 192
Qupperneq 193
Qupperneq 194
Qupperneq 195
Qupperneq 196
Qupperneq 197
Qupperneq 198
Qupperneq 199
Qupperneq 200
Qupperneq 201
Qupperneq 202
Qupperneq 203
Qupperneq 204
Qupperneq 205
Qupperneq 206
Qupperneq 207
Qupperneq 208
Qupperneq 209
Qupperneq 210
Qupperneq 211
Qupperneq 212
Qupperneq 213
Qupperneq 214
Qupperneq 215
Qupperneq 216
Qupperneq 217
Qupperneq 218
Qupperneq 219
Qupperneq 220
Qupperneq 221
Qupperneq 222
Qupperneq 223
Qupperneq 224

x

Helga Law Journal

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.