Andvari - 01.01.2013, Blaðsíða 179

ANDVARl
ÍSLENSKT SKÁLD Á ÖRLAGATÍÐ
177
Laxness frá sama tíma. Þetta er hvorugum þeirra til hnjóðs, sýnir aðeins rætur
sagnamennsku þeirra." (Skírnir, 1, 2012) Þetta er vitanlega rétt, beri menn
saman Heiðaharm og Sjálfstætt fólk!
Landar Gunnars höfðu nokkurn áhuga á honum í byrjun ferils hans í
Danmörku. En þegar á leið dvínaði sá áhugi. Þannig var ekkert þýtt á íslensku
af bókum hans í sextán ár, frá 1922 til 1938, en þá samdi hann mörg sín
merkustu verk. Varla er tilviljun að það er einmitt 1922 sem harðasta árásin
á Gunnar er gerð hér heima, þar sem var Skírnisgrein Einars Benediktssonar,
„Landmörk íslenskrar orðlistar“. Einar hafði sérstaka skömm á að íslendingar
skrifuðu á dönsku, svo þess var ekki að vænta að Gunnar fengi háa einkunn
hjá honum.
Þegar Gunnar kom heim 1939 var honum ágætlega tekið: hið íslenska hirð-
skáld leitar nú í átthagana eftir frægðarferil erlendis og gerist sveitarhöfð-
ingi í Fljótsdal. Jónas Jónsson frá Hriflu skrifar innblásna grein í þessum
anda í Tímann (stendur einnig í bók hans, Fegurd lífsins). Var hann öflug-
ur stuðningsmaður skáldsins á þeim tíma. Brátt verður Gunnar þó bitbein í
menningarpólitískum átökum Jónasar við kommúnista í slagtogi við Ragnar í
Smára eins og hér er rakið og var þá úti um vináttu skáldsins og Jónasar. Síðar
varð Gunnar harðskeyttur þátttakandi í kalda stríðinu, deildi hart á Sovétríkin
og kommúnismann og versnaði þá mjög vinskapur hans við vinstri róttækl-
ingana. En þegar frá leið naut Gunnar almennrar virðingar sem höfundur
hér heima. Mikinn þátt í því átti Fjallkirkjan, sem Halldór Laxness þýddi
snilldarlega skömmu eftir að Gunnar fluttist til Islands. A sjötugsafmæli
hans sagði Steingrímur J. Þorsteinsson svo um þetta skáldverk í hátíðarræðu:
„Fjallkirkjan er töfrafullur veruleikaheimur, dagsönn skáldskaparveröld, risin
upp af reynslu höfundar, þroskasaga skálds frá upphafi vega, rakin með því
að skynja umhverfi og tilveru frá hans viðhorfi. Og hér verður jafnvel hið
smávægilega stórvægilegt: hér er ekkert svo lítið að það hljóti ekki inntak og
gildi - yndisleiki, viðkvæmni, kímni, beiskja, - lífsauðlegð í seiðmagnaðri
stílsnilld. Fjallkirkjan er tvímælalaust eitt af öndvegisverkum íslenzkra bók-
mennta allra tíma.“ (Félagsbréf AB, 13, 1959).
Undir þetta mat munu flestir lesendur Fjallkirkjunnar geta tekið. En það rugl-
aði óneitanlega nokkuð myndina þegar Gunnar réðst á gamals aldri í að end-
urrita söguna sjálfur á íslensku. Ungur maður ritaði ég grein í Sunnudagsblað
Tímans 1970 um Leik að stráum sem fyrst kom í sérstakri skólaútgáfu. Ekki
gat ég leynt því fyrir sjálfum mér né öðrum að mér þóttu töfrar bókarinnar
sem ég hafði kynnst í þýðingu Halldórs hafa sett mjög ofan í endurritun höf-
undarins. Það var eins og ljóminn hefði verið strokinn af verkinu. Það er í
sjálfu sér fráleitt tiltæki að aldurhniginn höfundur sé að endurrita verk sín frá
yngri árum á öðru máli til þess eins að sýna að hann geti skrifað móðurmálið,
raunar með erfiðismunum. Úr því getur ekki komið annað en bastarður, tíma-