Andvari - 01.01.2013, Blaðsíða 160

158
SOFFÍA AUÐUR BIRGISDÓTTIR
ANDVARI
Bjarni Bjarnason hóf feril sinn ungur með sjálfsútgáfu ljóðabóka og smá-
sagna en hefur hins vegar mest sinnt skáldsagnaforminu og gert ýmsar athygl-
isverðar tilraunir innan þess. Skáldsögur Bjarna eru, þegar þetta er skrifað,
níu talsins og eru af fjölbreytilegum toga.3 Fyrsta skáldsaga hans, Til minn-
ingar um dauðann, kom út árið 1992, en þá hafði hann áður gefið út tvær
ljóðabækur, Upphafið (1989) og Urðafjólu (1990) og tvö sagnasöfn, Ótal
kraftaverk (1989) og í Óralandi (1990). Þessar fyrstu bækur gaf Bjarni allar
út sjálfur, líkt og fyrstu skáldsöguna, Til minningar um dauðann (1992), og
fór útgáfa þeirra að mestu leyti framhjá þeim sem stýra íslenskri bókmennta-
umræðu. En Bjarni lét ekki deigan síga og endurútgaf allar þessar bækur sínar
í einni stórbók sem ber titilinn Vísland (1994). Með annarri skáldsögunni,
Endurkomu Maríu, sem kom út árið 1996, urðu hins vegar þáttaskil í höf-
undarferli Bjarna. Skáldsagan vakti töluverða athygli; hún hlaut tilnefningu til
íslensku bókmenntaverðlaunanna og má segja að Bjarni hafi þá fyrst komist
almennilega inn á hið sýnilega svið eða upp á „yfirborð“ bókmenntalífsins
á íslandi. Sjálfur hefur hann notað orðið „neðanjarðarskáld" um fyrsta hluta
höfundarferils síns og í lok skáldævisögunnar Andlit lýsir Bjarni sátt sinni við
það hlutskipti sem hann hefur enga trú á að breytist: „Nú var ljóst að ég yrði
neðanjarðarskáld til æviloka/4 I Andlit lýsir Bjarni þrautagöngu sinni á milli
bókaforlaga með handritið að Endurkomu Maríu og - ef marka má þá frásögn
- var handritinu hafnað 36 sinnum áður en bókaútgáfan Ormstunga gaf það út
um það bil tveimur árum eftir að höfundur lauk við að skrifa það. Endurkomu
Maríu hefur vegnað vel og sagan hefur verið þýdd á ensku, arabísku og þýsku
og hvarvetna hlotið góðar viðtökur.
En hvers vegna gekk Bjarna Bjarnasyni svona treglega að koma verkinu út,
eða öllu heldur inn á íslensk bókaforlög? Sjálfur skrifar hann: „Hvað varðar
íslenska bókmenntasögu var hún utangarðs að því leyti að hún tengdist Islandi
ekki á nokkurn hátt.“5 Líklegasta skýringin er sú að verkið er á sviði fant-
asíuskáldskapar sem átti ekki upp á pallborðið í íslenskri bókmenntaumræðu
um miðjan síðasta áratug en er hins vegar í mikilli sókn um þessar mundir,
ekki síst meðal ungra lesenda. Önnur skýring kann að vera að í Endurkomu
Maríu - og síðar í fleiri skáldsögum - vinnur Bjarni með kristin goðsagnaleg
stef á hátt sem sjaldséður er í íslenskum samtímabókmenntum.6 Sjálfur segir
Bjarni að honum hafi láðst „að læra eina einfalda setningu, þríeiningarsetn-
inguna svokölluðu: „Land, þjóð og tunga, þrenning sönn og ein“.71 íslenskum
skáldsögum átti Landið að vera sögusviðið, Þjóðin efnið og Sagan hennar
sögutíminn. Þessa reglu þverbraut Bjarni Bjarnason í sínum fyrstu skáldsög-
um, hann leitaði á mið fantasíu og goðsagna og þá sérstaklega til kristinna
goðsagna. Táknheimur kristninnar er allsráðandi í Endurkomu Maríu, sem,
eins og titillinn bendir á, fjallar um endurkomu Maríu guðsmóður í vestrænt
nútímasamfélag.