Andvari - 01.01.2013, Blaðsíða 10

8
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
búraskap. Því fer fjarri. íslensk menning er auðvitað partur vestrænnar menn-
ingar og allir þeir sem ágætust verk hafa unnið í garði hennar eru nátengdir
menntastraumum utan úr heimi. Það átti við um þá sem skráðu þær mið-
aldabókmenntir sem við hömpum mest. En ekki er nóg að stara með glýju í
augum á þann arf, heldur þarf að hyggja að menningarsögunni upp þaðan. A
seinni árum hefur ýmislegt verið ritað af því tagi; íslensk bókmenntasaga og
Islensk listasaga, hvor tveggja í fimm bindum, koma upp í hugann. Auðvitað
eru slík verk umdeild, einkum þegar þau koma við samtímann. En við verð-
um að rækja skyldur okkar í þessu.
Miðaldabókmenntir okkar eru kaþólskar að uppistöðu og þeir sem sömdu
fornsögurnar áeiðanlega menntaðir í kaþólskum fræðum. Síðan misstum
við tengslin við þann heim og tókust þau ekki á ný fyrr en á nítjándu öld
með kaþólsku trúboði á Islandi. A síðasta ári kom út merkileg bók um þann
rithöfund sem kalla má merkasta ávöxt þess. Þar er átt við Jón Sveinsson,
Nonna. Ævisaga hans eftir Gunnar F. Guðmundsson er enn eitt merkisrit í
flokki íslenskra ævisagna, vönduð og ítarleg. Bók Gunnars nefnist Pater Jón
Sveinsson - Nonni. Með því heiti er vísað til hinnar tvísæju myndar af þessum
manni. Annars vegar er Nonni, eyfirski drengurinn sem lifir í ævintýrum
sínum í Nonnabókunum, - hins vegar fulltrúi hinnar alþjóðlegu trúarstofnun-
ar, jesúítapresturinn pater Jón. Það er markvert framlag til íslenskrar menn-
ingarsögu að átta sig á þessum aðstæðum. Þótt Nonni hafi orðið frægur víða
um lönd lágu rætur hans hér og þess vegna er hann íslendingum dýrmætur.
Það er engin mótsögn í því að ala með sér heilbrigt stolt af þjóð sinni og
menningu hennar og horfa um leið út um hinn víða heim.
*
Skáldið Einar Benediktsson var heimsborgari, sá maður í sinni samtíð sem
einna mestur ljómi stafaði af. Hann orti frægt kvæði um væringja, menn sem
öfluðu sér reynslu og orðstírs í útlöndum og notuðu það afl til að hefja eigin
þjóð. Sumir héldu að íslenskir fjármálamenn upp úr aldamótum væru slík-
ir menn og voru þeir jafnvel hafnir til skýjanna af þjóðhöfðingja landsins,
raunar við góðar undirtektir þorra landslýðsins. Svo kom í ljós að brambolt
þessara manna var loftið tómt. Við ættum að hafa brennt okkur nægilega
á ábyrgðarlausum lukkuriddurum og geta nú gert meiri siðferðiskröfur til
þeirra sem slá um sig á alþjóðasviði. Einar Benediktsson vildi vera mikill
maður í fjármálaumsvifum. Það tókst honum raunar um sinn, en tapaði svo í
glímunni með dramatískum hætti, eins og lesa má um í hinni fróðlegu þriggja
binda ævisögu skáldsins sem Guðjón Friðriksson ritaði. En Einar lét eftir sig
ómetanleg andleg verðmæti og það gat hann gert í krafti skáldsnilldar sinnar
og víðtækrar reynslu af heiminum. Þess vegna er gott að minnast hugsjónar