Úrval - 01.07.1954, Qupperneq 40

38
ÚRVAL
Enn einu sinni leitar Einstein
að þeim frumsköpum er liggja
að baki jafnanna, og væntir
þess að finna þar einingu ger-
vallrar náttúrunnar.
Að einu leyti eru nýrri kenn-
ingar Einsteins frábrugðnar
kenningum annarra eðlisfræð-
inga. Þeir eðlisfræðingar er
hafa glímt við kvantana undan-
farinn aldarfjórðung, vænta
þess ekki lengur að geta sett
fram heimsmynd þar sem allt
eigi sér orsök. Þeir hafa sætt
sig við óvissuregluna alkunnu,
en samkvæmt henni eru því
takmörk sett, hve nákvæmlega
er unnt að segja fyrir hegð-
un smæstu agna. Eigi smáögn,
t. d. elektróna, kjarnabrot eða
ljóskvanti, völ á tveimur leið-
um, verður aldrei vitað hvora
hún muni fara. Einstein er að
kalla má eini maðurinn úr
hópi frægustu eðlisfræðinga, er
stöðugt hefur verið á öndverð-
um meið við þetta sjónarmið.
Ekki er það einvörðungu af
vitsmunalegum ástæðum, held-
ur hefur hann stuðzt við ein-
hverskonar - grundvallarsann-
færingu, sem hann mundi ef til
vill á ungaaldrisjálfurhafakall-
að hleypidóma. Nýjustu kenning-
ar Einsteins styðjast allar við
orsakalögmálið. Einkennilegt
er það, að jöfnur þessara kenn-
inga leiða til mótsagna, sé
þeim beitt á afarsmáar efnis-
agnir, ef velja má þessar agn-
ir að geðþótta.
En Einstein heldur því fram
að þessar mótsagnir muni leys-
ast upp vegna þess að frumagn-
irnar hljóti að spretta einhvern
veginn upp úr jöfnunum og
ákvarðast af þeim. Þetta þýð-
ir það, að séu hinar nýju sviðs-
jöfnur Einsteins sannar, þá
hljóti að felast í þeim á ein-
hvern hátt skilyrði þess eðlis,
að þær séu einungis nýtanleg-
ar á þá ákveðnu skammta efn-
is er fyrir koma í náttúrunni.
Einstein trúði því að frumeind-
ir náttúrunnar séu ekki valdar
út í bláinn. Að vísu fjalla jöfn-
ur hans einvörðungu um sam-
felldar stærðir, í þeim koma
ekki fyrir neinir frumskammt-
ar eða stökk. Og nú glímir hann
hálfáttræður en hress og von-
góður við að ráða fram úr því,
hvernig unnt sé að ákvarða
kvantastökkin út frá jöfnunum,
hvernig elektrónur, prótónur
og aðrar frumeindir efnis og
orku séu venzlaðar þeim. Svo
að orð hans sjálfs séu notuð,
vill hann ekki eiga neitt sam-
an við ósamfellu og líkur að
sælda. Að notast við líkur,
segir hann, er að játa vanmátt
sinn, játa það að manni hafi
mistekizt að skyggnast inn að
kjarna hlutanna, því að í þess-
um kjarna hlýtur guð skyn-
seminnar að búa en ekki guð
teninganna. Þetta er þróttmik-
il hugmynd, en það verður að
játa að fáir fylgja Einstein í
þessu, og ég er hræddur um að
ungu eðlisfræðingunum finnist
nítjándu aldar keimur af hug-