Úrval - 01.06.1955, Page 50

48
ÚRVAL
studcli þó málstað kaþólskra.
Eins og síðar verður vikið að,
var hann maður fágætlega
frjálslyndur og hleypidómalaus,
en þótti ærið blendinn í trúnni.
Tókst honum að sigla milli
skers og báru stórslysalaust.
Sagt hefur verið, að á þessum
ofstækistímum í Frakklandi
hafi aðeins tveimur mönnum
tekizt að halda dómgreind sinni
óbrjálaðri og mannkostum sín-
um óspilltum, þeim Hinrik IV.
og Montaigne. Montaigne var
aldrei bendlaður eða riðinn við
ódrengilegt verk. Er þetta því
lofsamlegra sem höll hans var
rænd mörgum sinnum og margs
konar ógnanir og dólgsskapur
höfð í frammi við hann. Segist
hann þúsund sinnum hafa geng-
ið svo til hvílu að kvöldi, að
hann hafi hugað, að sú nótt
yrði sín síðasta, hann yrði svik-
inn, vopnaðir menn myndu ráð-
ast inn, rnyrða hann og fjöl-
skyldu hans. Þó telur hann sig
hafa sloppið miklu betur en
flesta aðra, og þakkar hann það
því, að hann lét höll sína standa
opna hverjum manni og gerði
enga tilraun til að treysta varn-
ir hennar né verja hana. Læstar
hurðir freista þjófa til að brjóta
þær upp, segir hann. Sýndi
Montaigne oft frábæran kjark
og snarræði er óaldarflokkar
veittust að honum úti á víða-
Amngi eða réðust inn í höll hans.
Lét hann þessum óboðnu gest-
um allt til reiðu, mat og drykk,
og kom fram við þá af ljúf-
mannlegri kurteisi, og er þeir
sáu hugarró hans, fóru þeir
oftast án þess að fremja spell-
virki.
Montaigne fer ekki að ráði
að stunda ritstörf fyrr en eftir
árið 1568. Hann semur þá á
næstu 10—11 árum tvo fyrstu
hluta ritgerða sinna, sem komu
út eins og áður var sagt 1580.
Síðan verður nokkurt hlé á rit-
störfum hans. Raunar komu rit-
gerðirnar aftur út 1582, en svo
til óbreyttar. En eftir 1585 til
dauðadags vann hann að því að
auka þær og endurbæta. Komu
þær svo út í 3. sinn 1595 að
honum látnum. Hafði hann þá
aukið við þær þriðju bókinni,
en breytt f jöldamörgu í hinum.
Bókin er, eins og nafnið ber
með sér, ritgerðasafn. Umbætur
höfundar voru í tvennu fólgnar:
Hann semur margar nýjar rit-
gerðir, og hann eykur gömlu
ritgerðirnar og breytir þeim. Oft
eru breytingar hans fólgnar í
tilvitnunum í forna höfunda og
í því að sýna fram á, að hugs-
un hans sé í samræmi við hugs-
un þeirra. Montaigne var sann-
færður um óbreytileika mann-
eðlisins, og því gekk hann að þv£
vísu, að al-lt, sem'hann hugsaði
og sagði, hefði verið hugsað og
sagt áður: ,,Er mælt hér eitt
orð, sem ei fyrr var kunnað?'4
Hann semur ritgerðir sínar ekki
eftir neinni fyrirfram gerðri á-
ætlun, heldur eins og andinu
blæs honum í brjóst í það og
það sinnið. Hann raðar þeim