Úrval - 01.06.1955, Blaðsíða 54

52
ÚRVAL
ekki í berhögg við kaþólsku
kirkjuna, á slíkum ofstækis-
tímum, sem hann lifði. Ýmsar
skoðanir hans samrýmast illa
kaþólskri trú, en Montaigne
klórar oft í sömu andránni yf-
ir þær og fullyrðir fjálglega,
að hann sé sannkaþólskur mað-
ur. Og þetta er rétt að því leyti,
að kaþólskan var miklu nær
skapi hans en mótmælendatrú,
ekki endilega vegna þess, að
hin fyrrnefnda sé betri í sjálfri
sér, heldur vegna hins, að böl
það, sem við höfum búið lengst
við og þekkjum bezt, er bæri-
legra en nýtt böl, sem við þekkj-
um ekki. Hann heldur fast við
trú sína, ekki vegna þess, að
hún sé góð, heldur vegna hins,
að hann telur að það myndi
verða honum til ógæfu að kasta
henni. Hann vill gjarnan játast
kirkjutrúnni með vörunum til
þess að fá að vera í friði. Ég
get beygt kné mín, en ekki
skynsemi mína, segir hann.
Iðrun og afturhvarf eiga eng-
an hljómgrunn í sál hans: Ef
ég ætti þess kost að lifa upp
líf mitt aftur, myndi ég lifa því
mjög á sama veg og ég hef gert.
Hvorki harma ég hið liðna, né
kvíði hinu ókomna.
Um menntun og uppeldi hef-
ur Montaigne sitt hvað að segja
okkur. Itroðslu og dauða
þekkingu telur hann einskis
verðar. Hann spyr: Að hvaða
gagni kæmi það okkur að hafa
magann fullan af kjöti, ef við
getum ekki melt það? Góða siði
og dómgreind setur hann skör
hærra en þekkingu: Okkur er
tamt að segja: Svo sagði Ci-
ceró, þetta er skoðun Platós,
þetta eru eigin orð Aristóteless.
En hvað segjum við sjálf um
þetta, hvaða skoðun höfum við
á þessu og hvernig dæmum við
um þetta? Spurðu þá heldur
páfagaukinn — það er ekki
líkami, það er ekki sál, sem við
ölum upp, heldur maður, og við
megum ekki kljúfa hann í
tvennt. — Þess vegna eiga
líkamlegt og andlegt uppeldi
að haldast í hendur. Hann er
mjög andvígur allri harðneskju
og refsingum við börn: því, sem
er ekki hægt að koma fram með
skynsamlegum fortölum og
lagi, er til einskis að koma
fram með refsingum og þving-
un. Á þennan veg var ég alinn
upp og þannig hef ég leitast við
að ala upp mín eigin börn.
Montaigne var talsmaður
þeirrar stefnu, sem seinna var
nefnd frjálshyggja: Á þessum
æsingatímum, segir hann, hef
ég aldrei lokað augunum fyrir
kostum andstæðinga minna, né
heldur fyrir göllum þeirra
manna, sem ég hef fylgt að mál-
um. Sumir telja, að skoðanir
okkar og skynsemi eigi ekki að
þjóna sannleikanum, heldur
einungis óskum okkar og
áformum. Ég kýs heldur, að
mér skjátlist á hinn veginn, svo
mjög óttast ég, að óskir mínar
geti spillt mér. Því meir sem
ég þrái eitthvað, því tortryggn-