Úrval - 01.06.1955, Page 77

ÁST OG HATUR MÓTA MANNINN
75
heldur það eru vísindamenn,
lögfræðingar, diplómatar eða
stjórnmálamenn. Geðþroska
maður notfærir sér eyðilegging-
arhvatir sínar til þess að veita
sér ánægju á ótal meinlausa
vegu. Hann hrærist af harm-
sögu ímyndaðra persóna í leik-
ritum og skáldskap; reitir ill-
gresi í garðinum sínum, fellir
tré, og veltir jafnvel kúlum til
að fella keilur. Með sjálfum sér
er hann að breyta árásarhneigð
sinni í nytsamar eða ánægju-
legar athafnir, sem ekki eru
ámælisverðar.
Geðþroski og greindarþroski
fylgjast ekki alltaf að. Greind-
ustu hæfileikamenn geta verið
bundnir frumstæðum tilfinning-
um. Greind manns getur sagt
honum, að athafnir hans stjórn-
ist af hreinni skynsemi, jafnvel
af hinum göfugustu sjónarmið-
um, þó að í reyndinni láti hann
stjórnast af einhverri innri and-
úð. Sagan greinir frá mörgum
slíkum dæmum.
Við læknarnir höfum sérstakt
tækifæri til að kynnast þessu
misræmi milli skynsemi og til-
finninga. I starfi okkar hittum
við iðulega mikla gáfumenn, af-
burðamenn á sínu sviði, sem
bugast þegar að þeim steðja
persónuleg tilfinningavandamál.
Þessi innri togstreita milli
ástar og haturs á rætur sínar
aftur í bei’nskuárunum, þegar
persónuleiki okkar var að mót-
ast. Við höldum kannski, eftir
að við erum fullorðin, að við
séum laus undan áhrifum for-
eldra, trúarbragða eða félags-
hátta, en það er ekki auðvelt
að losa sig við þau áhrif, af því
að við drukkum þau í okkur
þegar í bernsku, áður en við
höfðum öðlast sjálfstæða dóm-
greind.
Af því leiðir, að sú sektar-
kennd, sem þjáir okkur þegar
við brjótum einhverja bannhelgi
þjóðfélagsins, á sér rætur djúpt
í dulvitundinni, þessum myrk-
viði gleymdrar reynslu, særðs
metnaðar, ósigra, auðmýkingar
og jafnvel hreinna morðhvata.
Þetta er orsök þess, hve mjög
við erum leiksoppar tilfinning-
anna, þó að við gerum okkur
sjaldan grein fyrir því.
Með því að við kunnum engin
ráð til þess að losa okkur við
hinar óstýrilátu hvatir okkar,
reynum við að bæla þær niður
þegar hætta er á að þær brjóti
í bága við ríkjandi hefðir. Fyr-
ir kemur, að sérlega skoðana-
fastir menn eða konur brjóta
af sér bönd viðtekinna lifnað-
arhátta, án þess séð verði að
þau bíði tjón af. En hitt er
algengara, að ef við brjótum
einhverja félagslega bannhelgi,
sækir að okkur sektarkennd,
kvíði eða ótti, jafnvel þó að
skynsemin samþykki brotið.
Þetta er orsök þess, að við
vöðum svo oft í villu um hvat-
irnar að gerðum okkar, og að
við gerum stundum illt þegar
við höldum að við séum að
gera gott. Ef þessir árekstrar