Læknaneminn - 01.09.1981, Page 39

allt vegna rúmmálsminnkunar og ef um vinstra lunga
er að ræða sést að magablaðran er dregin upp og
meira pláss verður fyrir hitt lungað, það ofþenst og
fram kemur jöfnunarþan (kompensatoriskt eða víka-
rierandi emfysem). Við konsolidasjón aftur á móti
er jafnan um enga tilfærslu að ræða, hvorki á hjarta,
barka eða þind, af þvi að engin rúmmálsbreyting
verður.
Þegar um loftbrjóst samfara vökvasafni í pleura-
holi er að ræða (hydro- eða hæmopneumothorax) og
myndin er tekin af sjúklingi liggjandi, getur það
valdið áþekkum skugga og eingöngu væri um vökva-
safn að ræða, en tilfærsla á hjarta og barka er jafn-
an minni. Þegar standandi-, sitjandi- eða hliðarlegu-
mynd er tekin af sjúklingi kemur hið rétta í Ijós -
vökvaborð verður lárétt vegna loftsins sem yfir er.
Verið getur að um svo slasaðan sjúkling sé að ræða
að ekki sé unnl að velta honum til að taka hliðar-
legumynd, hvað þá sitjandi eða standandi mynd. Þá
er alltaf sá möguleiki fyrir hendi að taka mynd þvert
í gegn með láréttri geislastefnu til að greina vökva-
borð (cross-table). Hins vegar er á það að líta, að
um miklu fyrirferðarminni skugga getur verið að
ræða, sem aðeins ná yfir hluta af lungnafeltinu, en
stafa af sömu sjúklegu breytingunum og minnst hef-
ur verið á, aðeins misstór hluli af lunga eða pleura-
holi er sjúkur. Hitt er sjaldgæfara, að bæði lungna-
felt séu alskyggð eða skyggð að stórum hluta, t. d.
við vota brjósthimnubólgu báðum megin. Vegna
mikilvægi þessara áminnstu breytinga mun ég fjalla
um þær hverja um sig.
1. Atelektasis
Með atelektasis í víðara skilningi er átt við sam-
fall á lunga eða lungnahluta vegna hvarfs á lofti í
alveolunum. Orðið er komið úr grísku af atelés sem
merkir ófullkominn og ektasis sem merkir útvíkkun
og var það upphaflega notað um ófullkomna þenslu
á lungunum eftir fæðingu. Andvana fædd börn ná
aldrei að þenja út og fylla lungun lofti, þ. e. a. s. þau
eru loftlaus frá upphafi og fyllt lungnavökva (anek-
tasis), en þau dæmi finnast þegar heill lobus eða
annað lungað nær ekki að þenjast út og fyllast lofti
(þar af heitið kongenit atelektasis). Áður en lengra
er haldið er rétt að minnast á tvö önnur orð, sem
líka eru notuð yfir samfall og loftleysi í lungum
apneumatosis og kolláps. Apenumatosis er meira
hlutlaust orð og notað um loftleysi í alveoli, en kol-
laps merkir rúmtaksminnkun vegna þrýstings utan
að á lunga sem ennþá hefur loft að geyma og getur
bæði verið patologisk eða þerapeutisk, eins og hér
áður fyrr þegar blásning var notuð við berklum. I
enskumælandi löndum eru orðin kollaps og atelek-
tasis oft notuð jöfnum höndum, massifur kollaps
merkir sama og alger atelektasis, passifur kollaps
sama og kompressjóns atelaktasis og kollaps almennt
sama og samfall á loftinnihaldandi lunga, þ. e. ófull-
komin atelektasis, en þegar loftið í hinu kollaber-
aða lunga sýgst burt breytist kollapsinn í hreina
atelektasis.
Ymsar tegundir hafa verið greindar af atelektasis,
þannig aclynamisk atelektasis við takmarkaða lömun
á brjóstvöðvum og þind, eins og t. d. við mænuveiki
og vöðvarýrnun, restriktif (eða konstriktif) atelek-
tasis við meiri háttar þykknun á brjósthimnu, sam-
vexti og afmyndun á thorax eða hrygg, kompressjóns
atelektasis við aukinn þrýsting á lungað við loft-
brjóst, mikið vökvasafn í pleuraholi eða við stór æxli
og að lokum obstrusjóns atelektasis við stíflu í
berkju, en hún hefur mesta hagnýta þýðingu og mun
ég eingöngu fjalla um hana. Þegar berkja stíflast
sýgst loftið handan stíflunnar mjög fljótt úr viðkom-
andi lungnahluta, á örfáum klukkustundum að öllum
jafnaði, alveoluveggirnir leggjast saman og lungað
á því svæði skreppur eða fellur saman. Orsakirnar
geta verið margvíslegar, en aðskotahlutir, slímtappi
og æxli eru tíðust. Stundum liggur orsökin í augum
uppi, stundum liggur hún leynt, jafnvel alveg hulin
þrátt fyrir ýtarlegar viðbótarrannsóknir, sneið-
myndatöku, berkjumyndun o. s. frv. Öll stífla í
berkjum býður heim sýkingu og bólga eða íferð
siglir því oft í kjölfar hennar og fylgir henni í mis-
jafnlega ríkum mæli. Einna tíðast er þetta í lobus
medius og gengur gjarnan undir heitinu „middle
lobe syndrome“ eða miðlobussyndromið, þ. e. a. s.
langvinn eða endurtekin atelektasis, þar sem ekki er
hægt að sýna fram á að æxli liggi á bak við, en hún
er gjarnan samfara sýkingu og eitlastækkun getur
verið í hili. Svipað gildir og um lingula, þótt ekki
sé það eins algengt og þá talað um „lingular syn-
drome“ (eða middle lobe og lingular syndróm). Þar
sem aðalmarkmið okkar hins vegar er að lýsa hinum
læknaneminn
37