Læknaneminn - 01.04.2008, Side 13

sem valinn er inn með þeirri aðferð.
Aðeins 31 afþessum stúdentum mun
ljúka fimmta námsári við deildina á
vori komandi. Þetta þýðir m.ö.o. að
brottfall eða seinkun á námi á sér stað
hjá 38% stúdenta. Þessi gríðarlega
háa prósenta, ein og sér, hlýtur að
vekja spurningar um réttmæti þess
skipulags sem viðhaít er og hvort
það eigi þátt í þessum afföllum7.
Hefur undirritaður ítrekað
lýst þeirri skoðun sinni að
kennslufyrirkomulag það sem tekið
var upp við deildina haustið 2003 sé
á margan hátt óheppilegt. Hins vegar
er öllu verra að verulega skortir á að
fram hafi komið endanlegt svar við
þeirri spurningu hvort lagastoð sé
fyrir ríkjandi fyrirkomulagi í þeim
réttarreglum sem liggja starfsemi
Háskóla íslands til grundvallar. Þetta
hefur vakið athygli undirritaðs og
einnig það andvaraleysi sem ríkir
hjá hagsmunafélagi læknanema
varðandi það að kanna með ítarlegum
hætti hver réttarstaðan sé í þessum
efnum. Eftir að hafa rætt málið
með formlegum og óformlegum
hætti við ýmis tækifæri ákvað
undirritaður að senda háskólaráði
Háskóla Islands formlegt erindi
í apríl sl. Meginathugasemdirnar
voru einkum tvenns konar. Annars
vegar að skipting háskólaársins í
kennslumisseri sem viðhöfð væri í
læknadeild væri ekki í samræmi við
lög um Háskóla íslands nr. 41/1999
og reglur settar með stoð í þeim
lögum. Hins vegar að próftímabil
læknadeildar væru heldur ekki í
samræmi við áðurnefnd lög og
reglur settar með stoð í þeim. Hér
á eftir munu verða reifuð þau rök
sem liggja þessum skoðunum til
grundvallar.
Markmið og skipulag háskóla
»An University ought to be a place
of free speculation.” Svo mælti breski
heimspekingurinn John Stuart Mill
um miðja 19. öld. Páll Skúlason’,
fyrrverandi rektor Háskóla íslands
og prófessor í heimspeki, ritaði árið
2003 athyglisverða vangaveltu um
markmið og skipulag háskóla. Hin
einfalda spurning, hvernig eigi að
skipuleggja háskóla sem stofnun,
fær Pál til að velta álitaefninu
fyrir sér frá mörgum hliðum. Páll
leggur til grundvallar skilgreiningu
Michael Oakeshott’” á hefðbundnu
viðhorfi um háskóla sem eina helstu
menntastofnun siðaðs samfélags.
Meginmarkmið háskóla sé ákveðin
starfsemi - lærdómsiðkun eða
studium. Hafa verði í huga að
ólíkar tegundir menntastofnana
geti kallað á mismunandi tegundir
skipulags í þágu lærdómsiðkunar.
Allt að einu verði menntastofnunin
alltaf að líta á lærdómsiðkun sem
grundvallaratriði.
Til að draga ályktanir um hvernig
æskilegt sé að skipuleggja háskóla
sem stofnun vill Páll Ieggja tvennt til
grundvallar. Annars vegar að háskóli
hljóti að vera samfélag fræðimanna,
kennara og nemenda, sem aðhyllist
sömu grunngildi frjálsra rannsókna
á hverju því sem þá fysir að skilja.
Hitt atriðið sem Páll leggur til
grundvallar er að háskólar hljóti
að líta á sig sem eina heild, einn
líkama, sem geti aðhafst eins og einn
maður í því skyni að viðhalda þeirri
umgjörð sem er grundvöllur allrar
fræðilegrar iðju einstaklinga innan
háskólans. Þessu til viðbótar bendir
Páll á að sem stofnun sé háskólinn
hluti af efnahagslega, félagslega og
stjórnarfarslega umhverfinu sem
fóstrar hann.
Formleg staða Háskóla íslands
Háskóli íslands er vísindaleg
rannsóknar- og fræðastofnun er
veitir nemendum sínum menntun
til að sinna sjálfstætt vísindalegum
verkefnum og gegna ýmsum
störfum í samfélaginu eins og
fram kemur í lögum um Háskóla
íslands. Að grunni til og að lögum
er Háskólinn sjálfstæð stofnun,
þ.e. sjálfstæð í þeim skilningi að
ráðherra fer ekki með almennar
stjórnunar- og eftirlitsheimildir. Af
þeim sökum getur ráðherra ekki
gefið stofnuninni bindandi fyrirmæli
um framkvæmd stjórnsýslu nema
hafa til þess lagaheimild. Háskóli
íslands á sér því nokkuð langa
stjórnunarhefð sem markar honum
ákveðna sérstöðu. Stjórnskipulag
Háskólans hefur mótast í tímans rás
en grundvallaratriði þess hafa frá
upphafi tekið mið af þeirri aldalöngu
hefð að háskóli sé samfélag þar sem
þekkingarleit og þekkingarmiðlun
eru höfuðmarkmiðin. Kjarninn í
starfsemi stofnunarinnar er kennsla
og rannsóknir. Grunneiningar
Háskólans, vettvangur kennslu og
rannsókna, eru deildirnar. Sjálfstæði
Háskóla íslands í innri málum hefur
ávallt verið talið mikilvægt og það
hefur jafnframt mótað stjórnkerfið
sem einkennist af fulltrúalýðræði.
Mikilvægustu ákvarðanir eru
teknar af íjölskipuðu stjórnvaldi
(deildarfundum, háskólaráði)
sem menn tilheyra stöðu sinnar
vegna eða í umboði hópa innan
samfélagsins. Þetta stjórnskipulag
hefur í meginatriðum ríkt frá stofnun
Háskólans.
Lagaumhverfi Háskóla íslands,
eins og annarra stofnana ríkisins,
breyttist mjög á 10. áratug 20. aldar
sem kallaði á endurskoðaða löggjöf
um Háskóla fslands. Ný lög nr.
41/1999 tók gildi 1. maí 1999. Meðal
breytinga sem áttu sér stað á síðasta
áratug má nefna lög um háskóla,
nr. 136/1997, lög um jafna stöðu
og jafnan rétt kvenna og karla, nr.
28/1991, stjórnsýslulög, nr. 37/1993,
upplýsingalög, nr. 50/1996, og lög
um réttindi og skyldur starfsmanna
ríkisins, nr. 70/1996.
I athugasemdum með frumvarpi
því sem varð að lögum nr. 41/1999
er sérstaklega tekið fram að við
samningu þess hafi verið miðað
við að í lögum sé mælt fyrir um
grundvallarskipulag Háskóla íslands
en eðlilegt er, þegar haft er í huga
hversu stór stofnun hann er í íslensku
samfélagi, að þær reglur hvíli á
traustri lagastoð. Þá er gert ráð fyrir að
settar séu í lög ýmsar af þeim reglum
sem varða inntökuskilyrði, hvers
konar gjaldtöku, próf og kærumál
stúdenta, svo og agaviðurlög.
Mikilvægt er að meginreglur sem
þetta varða séu að einhverju marki
bundnar í lögum þar sem þær
varða mikilvæg grundvallaratriði í
starfsemi Háskólans og sum atriði
sem ákvæði frumvarpsins taka til, t.d.
framkvæmd prófa og einkunnagjöf,
valda oft ágreiningi. Þá var einnig
með lögum þessum innleitt að
háskólaráð setji ýmsar sameiginlegar
reglur sem varða starfsemi skólans
og reglur um starfsemi deilda innan
Háskólans að fenginni umsögn
háskólafundar en slíkt hlutverk hafði
menntamálaráðherra áður.
Almennu hlutverki Háskóla íslands
að lögum verður helst lýst sem