Læknaneminn - 01.04.2020, Side 87

R
it
rý
n
t
e
fn
i
Í könn un um líðan og starfsaðstæð ur ís-
lenskra lækna, sem Lækna fé lag Íslands lét
gera í samstarfi við Forvarnir í októ ber 2018,
sjást svipaðar tölur. Um 7% kven kyns lækna
höfðu orðið fyrir kyn ferðis legri áreitni við
vinnu síðastliðna þrjá mánuði og tæplega
helmingur (47%) ein hvern tíma á starfs-
ævinni. Sambærilegar tölur hjá körlum voru
1% og 13%. Könn un in náði til allra lækna,
sem skráðir eru í Lækna fé lag Íslands og bárust
svör frá 728 læknum eða ríflega helmingi allra
lækna á Íslandi.3
Af tölunum að dæma virðist sem í starfs-
umhverfi lækna og læknanema séu fjölmargir
gerendur, en það er nú líklega ekki rétt. Lík-
legri skýring er að þar séu fáeinir einstaklingar
sem brjóta af sér og fjöldi fólks sem er með-
virkt – samstarfsfólk sem verður vitni að
áreitni en grípur ekki inn í. Þetta skapar
vinnustaða menningu þar sem kynferðisleg
áreitni er látin viðgangast. Yfirmenn þurfa
að taka skýra afstöðu gegn kynferðislegri
áreitni, sem felur í sér viðeigandi afleiðingar
fyrir gerendur. Umburðarlyndi stjórnenda er
einmitt einn helsti forspárþáttur um algengi
kynferðislegrar áreitni á vinnustað.1
Lítið er af rannsóknum um gerendur og
kynferðis lega áreitni. The New York Times
gerði könnun árið 2017 í samstarfi við fræði-
menn þar sem 615 karlar í fullu starfi voru
spurðir um hegðun sína á vinnustað. Algeng-
asta óæskilega hegðunin var áreitni, en það
felur í sér að segja grófa brandara eða sögur
og deila óviðeigandi myndböndum á vinnu-
stað, en um 25% karlanna sögðust hafa gert
að minnsta kosti eitt af þessu. Óæskileg
kynferðis leg athygli eins og að snerta, gera
athuga semdir við líkama einhvers eða bjóða
samstarfs fólki á stefnumót eftir að hafa fengið
neitun - um 10%. Sjaldgæfast var kynferðisleg
þvingun, sem felur í sér að þrýsta á fólk til
kynferðis legra athafna með því að bjóða
umbun eða hóta hefndum, þó voru það um
tvö prósent karlanna sem viðurkenndu að
hafa gert slíkt nýlega.4
Hvað getum við gert til að
breyta vinnustaða menningunni?
Fræðsla um kynferðislega áreitni sem einblínir
á þolendur og gerendur virðist ekki virka og
getur í versta falli haft neikvæðar afleiðingar.
Ein af neikvæðu afleiðingum #MeToo
byltingarinnar er sú að sumir karlar forðast
aðstæður þar sem þeir eru einir með konum af
hræðslu við að vera sakaðir um áreitni. Þetta
getur haft mjög alvarlegar afleiðingar fyrir
starfsþróun kvenkyns lækna, þar með talið
lækna nema. Rannsóknir sýna að kynferðisleg
áreitni er líklegri til að eiga sér stað þar
sem kvenkyns yfirmenn skortir og það að
efla konur til ábyrgðarstarfa hefur reynst
árangurs rík aðgerð gegn áreitni á vinnustað.
Flestir yfirlæknar og kennarar í læknadeild
eru karlar og tölur frá Bandaríkjunum sýna
að einungis um 16% forsetar læknadeilda eru
konur og um 25% prófessorar.5
Að efla áhorfandann og hvetja til aðgerða
hefur einnig reynst vel. Ekki er þó mælt með
að grípa inn í meðan á atvikinu stendur, þar
sem hætta er á að setja þolandann í óþægilega
stöðu. Áhorfandinn getur rætt við gerandann
síðar með því að spyrja spurninga í stað þess
að ráðast á viðkomandi: „Gerir þú þér grein
fyrir hvernig þessar samræður komu út
fyrir þig?” Einnig er mælt með því að tala
opinskátt um óviðeigandi hegðun, eins og að
spyrja samstarfsmenn: „Tókstu eftir þessu?
Er ég einn/ein um að sjá atvikið í þessu
ljósi?” Mikilvægastur er þó stuðningur við
þolendur, en þolendum finnst þeir oft einir
og kenna sjálfum sér um. Áhorfandinn veit
oft ekki hvort þolandi upplifir samskiptin
í lagi eða ekki, en hægt er að segja: „Ég sá
það sem gerðist. Fannst þér þetta í lagi?”
Ef ekki, mætti bjóðast til að fara með þolanda
til næsta yfirmanns eða tilkynna atvikið á við-
eigandi hátt.6
#MeToo byltingin hefur þegar haft já-
kvæð, valdeflandi áhrif hjá íslenskum konum
í læknastétt, sem hafa mótmælt kynja-
mismunun, óæskilegri hegðun og orðum.
Breyting á ómenningunni verður þó ekki
án þátt töku karlkyns læknanema, almennra
lækna og sérfræðinga. Við skulum ekki falla
í gryfju „hvað með isma” (what about ism),
en það er notað til að gagnrýna, skipta um
umræðu efni eða til að koma ásökunum frá.
Já, vissulega áreita konur líka og vissulega eru
aðrir minnihlutahópar í mun verri stöðu en
læknar, t.d. konur af erlendum uppruna sem
glíma við fordóma og mismunun út frá stöðu,
þjóðerni, kynþætti og kyni. Verum sammála
um markmiðið - sem er góð vinnustaða-
menning og jafnrétti kynjanna.
Heimildir:
1. National Academies of Sciences, Engineering,
and Medicine. 2018. Sexual Harassment of
Women: Climate, Culture, and Consequences
in Academic Sciences, Engineering,
and Medicine. Washington, DC: The
National Academies Press. https://doi.
org/10.17226/24994
2. Sexism (Internet) 2020 (niðurhal 20. febrúar
2020). https://en.wikipedia.org/wiki/Sexism
3. “Íslenski læknirinn” Könnun á líðan og
starfsaðstæðum íslenskra lækna. Stjórn
Læknafélags Íslands og Ólafur Þór Ævarsson
dr. med. geðlæknir Forvarnir 2018-2019.
4. We Asked 615 Men About How They
Conduct Themselves at Work. The New
York Times: Dec. 28, 2017. https://nyti.
ms/2E3kKAd
5. Men’s fear of mentoring in the #MeToo era.
What’s at stake for Academic Medicine?
Dec. 6, 2018. N Engl J Med 2018; 379:2270-
2274. https://www.nejm.org/doi/10.1056/
NEJMms1805743
6. Sexual harassment training doesn´t work. But
some things do. The New York Times: De. 11,
2017. https://nyti.ms/2kTud85
S
ke
m
m
tie
fn
i o
g
pi
st
la
r
8
7