Læknaneminn - 01.04.2020, Síða 126

R
a
n
n
s
ó
kn
a
rv
e
rk
e
fn
i
þ
ri
ð
ja
á
rs
n
e
m
a
12
6
skertan tilfinningaþroska. Markmið þessa verkefnis
voru að kanna tengsl fæðingarþyngdar og 5
mínútna Apgarstigunar fullburða barna við útkomu
þroskaprófa við fimm ára aldur, félagslega líðan og
streitueinkenni á unglingsárum.
Efniviður og aðferðir: Gögnin eru hluti af
gagnasafni Lifecourse rannsóknarinnar en þau
fengust úr Fæðingarskrá Embættis landlæknis, frá
Heilsugæslu og úr spurningakönnun um félagslega
líðan. Þar eru upplýsingar um börn sem fæddust á
Íslandi árið 2004 en þau voru 2227 sem tóku þátt.
Einnig voru notaðar niðurstöður úr lífssýnum frá
hluta hópsins þar sem mældur var styrkur kortisóls
í munnvatni. Börnunum var skipt í 3 hópa eftir
fæðingarþyngd: Lág fæðingarþyngd (<2500g), eðlileg
fæðingarþyngd (2500-4500g) og há fæðingarþyngd
(³4500g). Þeim var einnig skipt í 2 hópa eftir 5
mínútna Apgar: Lágur Apgar (3-6) og eðlilegur Apgar
(7-10). Aðhvarfsgreining með almennum línulegum
og tvíkosta líkönum var notuð í niðurstöðum ásamt
kí-kvaðrat prófi.
Niðurstöður: Engin marktæk tengsl fengust í
niðurstöðum um mun á hópum eftir fæðingarþyngd
eða Apgar. Börn með eðlilegan Apgar virtust
hlutfallslega oftar skora 10 á þroskaprófum (73,9%)
en börn með lágan Apgar (60%) (p=0,527).
Meðaleinkunn þroskaprófs hjá börnum með lágan
Apgar var svipuð og hjá börnum með Apgar 7, 8, 9 og
10 en sambandið er ekki línulegt og ekki marktækt.
Hvorki flokkaður Apgar né Apgar skoðaður út frá
hverju stigi hafði tengsl við þroskapróf. Þessu var
öfugt farið með fæðingarþyngd en meðaleinkunn
þroskaprófa hjá léttburum var ómarktækt hærri
(9,80) en hjá börnum með eðlilega fæðingarþyngd
(9,60) og þungburum (9,56) en ekki voru marktæk
tengsl. Lágur Apgar og lág fæðingarþyngd höfðu
ekki marktæk tengsl við aukin þunglyndiseinkenni
né aukin kvíðaeinkenni. Meðalstigafjöldi barna með
lágan Apgar var hærri í spurningu um þunglyndi
og félagskvíða en lægri í spurningu um líkamleg
kvíðaeinkenni og samanlögð kvíðaeinkenni.
Meðalstigafjöldi léttbura var hærri heldur en barna
með eðlilega fæðingarþyngd í öllum spurningunum.
Ekki reyndust heldur vera tengsl milli Apgars og
streitueinkenna, CAR-gildis (cortisol awakening
response), eða fæðingarþyngdar og CAR-gildis. Ekki
var marktækur munur á CAR-gildi milli mismunandi
Apgarstiga 7-10.
Ályktanir: Ekki fundust marktæk tengsl milli
lágs Apgars og lágrar fæðingarþyngdar við breytur
um þroska barns, andlega líðan og streitumerki á
unglingsárum. Mögulega er hægt að skýra þetta af
góðri fæðingarhjálp og meðferð nýbura á Íslandi.
Frekari rannsókna er þörf á stærri hópum. Þótt
rannsóknin hafi náð yfir heilan árgang barna á Íslandi
þá var þátttaka ekki nægileg og gögn ekki nógu
fullkomin.
Járnhagur íslenskra blóðgjafa
í Blóðbankanum 1997-2018
Erla Gestsdóttir1, Anna Margrét
Halldórsdóttir1,2, Magnús Karl
Magnússon1,3 og Sigrún Helga Lund3
1Læknadeild Háskóla Íslands,
2Blóðbankinn, 3Íslensk erfðagreining
Inngangur: Járnskortur er þekkt vandamál meðal
blóðgjafa. Járnskortur getur leitt til blóðleysis og
valdið einkennum ótengdum blóðleysi eins og
þreytu, skertri vitrænni getu og minnkuðu þreki. Við
hverja blóðgjöf tapa karlar um 7% en konur um 11%
af meðaljárnbirgðum sínum. Ekki eru allir blóðgjafar
í sömu hættu á að fá járnskort og sýnt hefur verið
fram á að kyn, aldur, tíðahvörf, fjöldi blóðgjafa og
tími frá seinustu blóðgjöf hafa áhrif á járnbirgðir.
Verkefnið miðaði að því að skoða dreifingu járn- og
blóðhags blóðgjafa í Blóðbankanum, auk þess skoða
tíðni járnskorts og blóðleysis við nýskráningu og
blóðgjöf. Ferritín hefur verið notað sem mælikvarði
á járnhag allra nýskráðra blóðgjafa í Blóðbankanum
um langt skeið en hefur einnig verið mælt hjá virkum
blóðgjöfum í vissum tilvikum.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin náði til þeirra
blóðgjafa sem höfðu gefið heilblóð eða verið
nýskráðir á árunum 1997-2018 og sem einnig áttu
niðurstöður blóðhags og/eða serum ferritínmælinga í
ProSang tölvukerfi Blóðbankans. Járnhagur blóðgjafa
og járnskortur (ferritín <15 µg/l) voru metin út frá
serum ferritíngildum. Notast var við blóðrauðagildi
(hemoglobin) til að skoða dreifingu blóðhags og tíðni
blóðleysis meðal blóðgjafa. Blóðleysi var skilgreint
sem blóðrauðagildi <130 g/l fyrir karla og <120 g/l
fyrir konur.
Niðurstöður: Ferritín mældist að meðaltali 106 ±
71,3 µg/l hjá nýskráðum karlkyns blóðgjöfum og
38,4 ± 30,0 µg/l hjá nýskráðum kvenkyns blóðgjöfum
(p<0.001). Við nýskráningu voru 10,4% kvenna
með járnskort en aðeins 0,4% karla (p<0.001).
Hjá virkum blóðgjöfum, sem áttu ferritínmælingu,
var tíðni járnskorts 26,2% meðal kvenna en 8,8%
meðal karla (p<0.001). Hjá konum mældust
ferritíngildi hæst í aldurshópnum 50-65 ára bæði við
nýskráningu (66,1 ± 56,9 µg/l) og hjá virkum gjöfum
(33,5 ± 24,5 µg/l). Fjöldi fyrri blóðgjafa hafði áhrif á
ferritíngildi karla sem fóru marktækt lækkandi með
auknum fjölda blóðgjafa að 30.-39. blóðgjöf. Tíðni
járnskorts var hærri hjá konum sem höfðu gefið blóð
1-9 sinnum (28,3%) en hjá konum sem aldrei höfðu
gefið blóð (9,4%) eða höfðu gefið 10-19 sinnum
(24,7%, p<0.05). Tíðni járnskorts fór hækkandi
með auknum fjölda blóðgjafa að 10.-19. blóðgjöf
hjá körlum. Virkir blóðgjafar höfðu marktækt lægri
blóðrauðagildi en nýskráðir blóðgjafar hjá báðum
kynjum (p<0.001), en munur á blóðrauðagildum
hópanna var þó lítill, eða < 2,5 g/l.
Ályktanir: Hluti blóðgjafa nær ekki að endurnýja
járnbirgðir sínar milli blóðgjafa. Ferritíngildi í blóði
voru mun lægri og tíðni járnskorts hærri hjá kvenkyns
en karlkyns blóðgjöfum, en tíðni járnskorts var hæst
hjá ungum konum. Blóðleysi var mjög fátítt sem gæti
endurspeglað að blóðgjöfum með lág ferritíngildi
er vísað frá áður en járnskortur nær að hafa áhrif á
blóðmyndun. Niðurstöðum fyrir virka gjafa þarf
þó að taka með fyrirvara þar sem ferritín hefur
lengst af ekki verið mælt við hverja blóðgjöf. Til að
rannsaka járnhag virkra blóðgjafa nákvæmlega þyrfti
að gera ferritínmælingar við hverja blóðgjöf og mæla
breytingar á járnhag á milli einstakra blóðgjafa.
Er hægt að spá fyrir um
dvalarlengd á gjörgæsludeild eftir
kransæðahjáveituaðgerð?
Erla Liu Ting Gunnarsdóttir1, Tómas
Guðbjartsson1,2, Martin Ingi Sigurðsson1,3
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2Hjarta­
og lungnaskurðdeild Landspítala og
3Svæfinga­ og gjörgæsludeild Landspítala
Inngangur: Eftir kransæðahjáveituaðgerð eru sjúk-
lingar færðir á gjörgæsludeild þar sem flestir dveljast
í sólarhring. Sumir þurfa þó lengri gjörgæsludvöl af
ýmsum ástæðum. Fjöldi gjörgæslurúma á Íslandi er
takmarkaður og jafnframt gerir skortur á hjúkrunar-
fræðingum það að verkum að ekki er hægt að
nýta til fulls þau rúm sem eru í boði. Plássleysi á
gjörgæsludeild er algengasta ástæða þess að stærri
skurðaðgerðum er frestað á Landspítala, en í fyrra var
rúmlega þriðjungi allra hjartaaðgerða frestað af þeim
sökum. Frestun aðgerða er kostnaðarsöm og veldur
sjúklingum vanlíðan. Tilgangur þessarar rannsóknar
var að kanna algengi og áhættuþætti þess að sjúklingar
dveljist lengur á gjörgæsludeild en sólarhring í kjölfar
kransæðahjáveitu, með það að markmiði að auðvelda
skipulag á starfsemi bæði gjörgæslu og legudeildar.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin var afturskyggn
og náði til allra sjúklinga sem gengust undir
kransæðahjáveituaðgerð á Landspítala á árunum 2001-
2018. Skráðar voru upplýsingar um fjölda legudaga,
bæði á gjörgæslu og legudeild. Einnig var fyrra heilsufar
skráð, þ.á.m. áhættuþættir kransæðasjúkdóms,
aldur, kyn og líkamsþyngdarstuðull, auk upplýsinga
um aðgerðina sjálfa og snemmkomna fylgikvilla
eftir hana. Sjúklingar sem lágu inni á gjörgæslu í
sólarhring eða skemur voru bornir saman við þá
sem lágu þar lengur. Lifun var áætluð með aðferð
Kaplan-Meiers og forspárþættir dvalarlengdar á gjör-
gæslu fundnir með lógistískri aðhvarfsgreiningu.
Útbúinn var áhættureiknir út frá niðurstöðum
fjölþátta lógistískrar aðhvarfsgreiningar, sem áætlar
líkur á lengri gjörgæsludvöl en sólarhring eftir
kransæðahjáveituaðgerð.
Niðurstöður: Af 2177 sjúklingum þurftu 19,8%
lengri gjörgæsludvöl en sólarhring og var miðgildi
legutíma þessara sjúklinga á gjörgæslu 3 sólarhringar
(meðaltal 5,7, bil: 2-42). Sjúklingar sem lágu lengur
en sólarhring á gjörgæslu voru liðlega 2 árum eldri,
voru oftar konur (23% sbr. 16%, p=0,001) og höfðu
oftar áhættuþætti kransæðasjúkdóms og sögu um
hjartasjúkdóma, m.a. nýlegt hjartaáfall. Auk þess
var EuroSCORE II gildi þeirra hærra (4,7 sbr. 1,9,
p<0,001), oftar saga um nýrnabilun og krónískan
lungnasjúkdóm og þeir tóku oftar segavarnarlyf
eins og klópídógrel, aspirín og heparín fyrir aðgerð.
Tíðni bæði snemmkominna og langtímafylgikvilla
var aukin, þ.á.m. enduraðgerða vegna blæðingar.
Loks var langtímalifun þeirra marktækt síðri en
sjúklinga í viðmiðunarhópi (78% sbr. 93% fimm
árum frá aðgerð, p<0,001). Áhættureiknir sem áætlar
líkur á lengri gjörgæsludvöl en sólarhring má finna
á slóðinni: https://notendur.hi.is/mingi/calculator.
html.
Ályktanir: Tæplega fimmti hver sjúklingur þarf lengri
gjörgæsludvöl en sólarhring eftir kransæðahjáveitu á
Landspítala. Ýmsir áhættuþættir spá fyrir um lengri
gjörgæsludvöl eftir kransæðahjáveitu, sérstaklega hár
aldur og EuroSCORE II. Í bígerð er að rannsaka
hversu vel áhættureiknir sem byggist á niðurstöðum
þessarar rannsóknar nýtist við skipulagningu
kransæðahjáveituaðgerða á Íslandi.
Brátt kransæðaheilkenni eftir
skurðaðgerðir á Íslandi
Gissur Atli Sigurðarson
Ágrip barst ekki.
Ferlar að baki BLIMP1 miðlaðrar
lifunar í Waldenströmæxlum
Guðrún Karlsdóttir1, Erna Magnús­
dóttir1,2, Árný Björg Ósvaldsdóttir1,2
1Læknadeild, Háskóli Íslands,
2Lífvísindasetur
Inngangur: Waldenström macroglobulinemia (WM)
er sjaldgæft og ólæknandi eitilfrumukrabbamein
af non-Hodgkins gerð. Helsta birtingarmynd
sjúkdómsins er hækkun á einstofna IgM í blóði og
íferð eitil- og plasmafrumulíkra frumna í beinmerg.
BLIMP1 er umritunarþáttur sem gegnir mikilvægu
hlutverki í plasmafrumuþroska. BLIMP1 miðlar
lifun plasmafrumna en rannsóknir hafa einnig
sýnt fram á mikilvægi umritunarþáttarins í lifun
mergæxlisfrumna. Waldenström macroglobulinemia
svipar að mörgu leyti til mergæxla. Niðurstöður
rannsóknarhóps Ernu Magnúsdóttur benda til
þess að BLIMP1 eigi einnig þátt í að miðla lifun