Andvari - 01.04.1960, Síða 50

48
Phóf. uit. CARLO SCIIMID
ANDVAHI
Það, sem með sanni má kallast kenn-
ing Macchiavellis, er auðvelt að draga
saman í fáeinum setningum: Gerðu þér
Ijóst, hvað í ákvörðun þinni felst. Ef þú
hefir tekið ákvörðun og sett þér mark-
mið, þá verður þú að neyta þeirra ráða,
sem nauðsynleg eru til þess að ná mark-
miðinu. Jafnframt verður þú að vera
reiðubúinn að taka á þig afleiðingar verka
þinna, þó að þær kveðji dyra fyrr en
varir. — Hin fjölmörgu dæmi, tilvitnanir
og reglur, sem hann stráir óspart um
blaðsíÖurnar, þjóna þeim tilgangi einum
að sanna þessar fáu setningar, skýra þær,
setja þær fram í margvíslegri túlkun og
fella þær inn í ákveðna pólitíska aðstöðu.
í öllu þessu lcitar hann ráða aÖeins
eins lærimeistara: mannkynssögunnar.
Enginn á undan honum og e. t. v. eng-
inn eftir hans daga hefir á jafn yfirgrips-
mikinn hátt gert alvöru úr þeirri fullyrð-
ingu, að sagan sé lærimeistari mannkyns-
ins, því að hann fullyrÖir aldrei neitt,
hvorki um menn né málefni, nema að
rökstyðja það með þeim lærdómum, sem
verða dregnir beinlínis af atburÖum lið-
ins tíma, eða koma óbeint í ljós, þegar
atburÖarásin er rakin til upphafs síns.
Staðhæfingar hafa því aðeins gildi í aug-
um hans, að þær séu studdar sögulegum
staÖreyndum, hvort sem um er að ræða
hið sérstæða eða hið almenna.
AS vísu gerir hann sínar villur í öllu
þessu, bæði í grundvallaratriðum og efnis-
meðferð, en það breytir ekki þeirri stað-
reynd, að cnginn hcfir fjallað um söguna
af slíkri lotningu og gert hana jafn virka
í túlkun sinni. Fyrir áhrif hans er sú
skoÖun nú samrunnin evrópskri vitund,
að reynsla sögunnar eigi að liggja til
grundvallar fyrir þekkingu vorri og
ákvörðunum. Og þessi skoðun — ef ég
má segja það um leið — hefir orðið
Evrópu örlagarík, eins og jafnan vill
verða, þegar vér játumst undir þaulhugs-
aða, en einhliða og þrönga kenningu.
Lítum nú fyrst á hin sérstöku afrek
Macchiavellis sem sagnfræðings.
Hvernig var unnið að sagnfræði fvrir
hans daga? I lér ber fyrst að nefna árbóka-
höfundana, sagnaritara, sem skráðu við-
burðaröð, líkt og blaðamenn nú á tím-
um geta um athyglisverða viðburði dags-
ins. 1 öðru lagi höfunda að veraldarsög-
um eftir fyrirmynd þeirra Órósíus og
Eusebíus, sem litu á rás jarðneskra við-
burða eins og framkvæmd á endurlausn-
aráformum guðs og túlkuðu það, sem vér
köllum sögu, eftir mynztri opinberunar-
bókarinnar ■— eins og atburðirnir væru
leiðarmerki á þeim vegi endurlausnar-
innar, sem liggur frá syndafallinu alla
leið að efsta dómi. — Auk þeirra voru
svo húmanistarnir, sem lýstu sögulegum
staðreyndum aðallega með það fyrir aug-
um að fá tækifæri til að sýna öll tilbrigði
mælskulistar sinnar. Mælskuflóðið kæfði
þekkingarviðleitnina, enda lögðu húman-
istarnir raunverulega mesta áherzlu á að
sýna, að samtíðarmenn þeirra myndu
standast dóm sögunnar engu síður en
hetjur Plutarks — ef þeir aðeins ættu
því láni að fagna, að hinir málslyngu
húmanistar lofsyngju verk þeirra.
Macchiavelli aftur á móti leitast viÖ
að leiða rök að því fyrst og fremst, hvaða
öfl hafi veriÖ að verki við myndun ríkja,
valdið vexti þeirra, hnignun og hruni-
Þannig reynir hann að rekja þær skiljan-
legu orsakir, sem eru ráðandi í stjórn-
málum. Hann vill skilja til hlítar, hvaða
ástæður lágu ákvörðunum og verknaði
manna til grundvallar og hvernig su
tímabundna aðstaða var, sem myndaði
leiktjöldin um svið sögulegra stórviðburða.
Sú aðferð, sem Macchiavelli beitir
í þessu skyni, er raunsæ athugun sögu-