Helgafell - 01.04.1943, Qupperneq 10

148
HELGAFFLL
og menn, og eru auk þess óðum að vakna til
vaxandi búmannsskilnings á því, eins
og aðrir landsmenn, að riíhöfundar og lista-
menn þjóðfélagsins inna af höndum menn-
ingarstörf, sem ekki eru á annarra færi, en
þó til þess fallin, flestum öðrum manna-
verkum fremur, að afla smáþjóð virðingar
heimsins fyrir rétti hennar til sjálfstæðrar
tiiveru, eins og nýgefnar yfirlýsingar ná-
kominna stórvelda hafa borið ljósast vitni.
Frá hagnýtu sjónarmiði smáþjóðar fær
naumast nokkur stórlax hennar í stjórn-
málum, kaupskap eða togaraútgerð veg-
ið á móti gjaldgengum skáldsöguhöfundi
á heimsmælikvarða, jafnvel þótt andleg á-
hrif hinna fyrrgreindu geti þótt lientari
til búsílags heima fyrir. Óvenjulegar að-
stæður hér á landi, sökum fámennis,
leggja þjóðfélaginu þá skyldu á herðar að
gera skáidum og listamönnum kleiít að
neyta hæfileika sinna. Ekkert annað ríki
á þess völ að rækja landvarnir sínar með
svo kostnaðarlitlum, viðfelldnum og virðu-
legum hætti.
HVAÐ VEIT
ÞJÓÐIN UM SJÁLF-
STÆÐISMÁLIÐ?
Fyrsta skoðana-
könnunin hér á
landi hefur vakið
mikla og almenna
athygli, þótt aðeins væri hún tilraun á
frumstigi og mjög svo yfirlætisiaus túlkun
forstöðunnar fylgdi hinum fyrstu úrslitum
úr hlaði. Flestum mun ljóst, að hér er á
ferðinni merkt nýmæli, er hvorki verður
þagað né þusað í hel. Þrátt fyrir nokkur
hrópyrði í því skyni að gera lítið úr sjálfri
aðferðinni, samfara réttlætanlegri gagn-
rýni á einstökum framkvæmdaratriðum,
hefur sú reynd þegar orðið á eftir hina
fyrstu tilraun hérlendis, að þeir, sein eink-
um ónotuðust við könnunina í fyrstu, liafa
talið sér óhjákvæmilegt að taka töiuvert
mark á henni bæði í orði og verki.
Að vísu er Sko ðanakö nnunin,
Reykjavík ekki í öðrum tengslum við
Helgafell en þeim, að tímaritið birtir
skýrslur hennar, og er því hér ekki mælt
fyrir hönd stofnunarinnar sjálfrar. Þó tel-
ur Helgafell þess enga vanþörf, að ámálga
það einfalda skilningsatriði frá almennu
sjónarmiði, að engin lieiðarleg könnunar-
stofnun verður gerð ábyrg fyrir þeim skoð-
unum, sem fram kunna að koma við at-
kvæðagreiðslur hennar. Hlutverk skoðana-
könnunar er það eitt, að sýna sem réttasta
mynd af almenningsálitinu, eins og það er
í hvert sinn, hversu rangsnúið sem það
kann að vera. Slík mynd hlýtur jafnan að
vera ávinningur hverjum heilbrigðum mál-
stað í lýðræðislandi, hvort sem forvígis- og
fylgismönnum lians þykir betur við eiga
að láta almenningsálitið orka á sig eða
orka á það sjálfir. Skoðanakönnun ætti því
að vera kærkomin Ieiðbeining öllum þjóð-
málamönnum, öðrum en þeim, sem leitast
við að koma fram kappsmálum sínum á
bak við almenning, t. d. með gerræði í
stjórnarframkvæmdum og leyniverzlun
þingflokka eða flokkstjórna, og sams kon-
ar afstöðu er auðvitað að vænta af þeim,
er kjósa þögn um ákveðin mál, af andúð
eða undanbrögðum.
Ég lield því ekki fram, að neinar slíkar
ástæður hafi legið til þess, hversu köldu
gustaði um stund í garð Skoðanakönnunar-
innar og jafnvel Helgafells frá sumum
þeirra, er telja sig hafa forustu í fullveld-
ismáli voru, vegna atkvæðagreiðslunnar,
sem Skoðanakönnunin lét fara fram í
Reykjavík um full sambandsslit og stofnun
lýðveldis á þessu ári. Ádeilurnar munu og
síður hafa beinzt að aðferðinni sjálfri en
því orðalagi spurningarinnar að miða hana
við afgreiðslu málsins þegar á þessu ári,
1943. Ég tel, að Skoðanakönnuninni hafi
orðið þar á ónákvæmni, sem forðast beri í
slíkurn spurningum og verða muni for-
stöðu stofnunarinnar til viðvörunar eftir-
leiðis. En þótt eðlilegt væri, að slík veila
sætti ámælum, er sú ályktun fullkomin
fjarstæða, að niðurstöðurnar séu marklaus-
ar hennar vegna. Svo furðulegt sem það
kann að virðast, verður einmitt veilan í
spurningunni til þess að leiða í ljós stað-
reyndir, sem eru stórum athyglisverðari
en þær bendingar, sem svörin gefa um
skoðanahlutföll kjósenda nú á takmörkuðu
könnunarsvæði. Skýringarnar við svörin
(„ástæður fyrir neitun“), sýna svart á
hvítu, að kjósendur eru svo undarlega ó-
fróðir um þá lokalausn sjálfstæðismálsins,
sem fyrirhuguð liefur verið á árinu 1944,
að enginn þeirra 49,8% kjósenda, er
svara neitandi, ber fyrir sig slíka vitneskju
um stofnun lýðveldis á næsta ári, þótt all-
ir greini þeir ástæður fyrir neitun sinni.
Jákvæðu svörin vitna um sama ókunnug-