Helgafell - 01.04.1943, Síða 63

SAGA UM SÖGU
199
voru þau vegin og léttvæg fundin, fyrr eða síÖar. „Hinn mikli leirkera-
smiður“, hver sem hann nú er, varS aldrei ánægSur. Allt var aS lokum
brotiS og bramlaS, og byrjaS á smíSinni aS nýju.
Öll áttu þessi menningarkerfi eina veilu sameiginlega; smíÖagallinn er
auSsénn á þeim öllum: Menningin og gæSi hennar voru aðeins eign fárra
útvaldra, er lifðu lífi sínu á kostnaÖ fjöldans. ÞaS var meginorsök hruns
þeirra, þótt varla sé hún einhlít. Og jafnt var það meS þeim öllum, að trú-
leysi, munaður, léttúð og mikill ytri glæsileiki auðkenndi lokaþætti þeirra.
Og þreyta!
Lengi vel viÖaÖi ég þessu efni að mér af einskærri forvitni. En svo fór
mér að verða ljóst, að úr því yrSi saga. Og einn góðan veðurdag var eyland
eitt risið úr hafi í huga mér, fagurt og frjósamt land, byggt mjög elskulegri
menningarþjóð. Ég sá fátækan unglingspilt, í tötralegum kyrtli og með lensu
í hendi, ganga þar á land. Þetta var Krít á fjórtándu öld fyrir Krists burð.
Ég hafði lesið talsvert um síðustu rannsóknir á rústunum í Knossos og
Fæstos og tók nú að rannsaka þetta nánar. Útgáfa ritverks Sir Arthurs var þá
nýlega lokið, og ég náði í skræðuna. Fyrst fletti ég henni og skoSaÖi mynd-
irnar í mánaÖartíma, en á meðan voru frumdrættir sögu minnar alltaf að
skapast, án þess aS ég gerði þar nokkuS til né frá meS vilja mínum. —
Þessi fyrsta byrjun á sköpun skáldverks er einhver mesta gleði höfundarins.
Henni er samfara morgunstemning og mikill ljómi. Þegar lengra er komið,
efninu safnað í heild og fara þarf að rita, — að gjöra heila veröld, sem ekki
er nema að nokkru leyti af þessum heimi, að hlutkenndum veruleika, — þá
versnar í því! Þá kemur vanmáttartilfinningin og kvíðinn: ég get þetta ekki,
þetta er ómögulegt! ÞaS er líka orð og aS sönnu, því fyrir augu lesandans
kemur aldrei nema lítið brot af því flæÖandi lífi, sem ófreskur hugur skálds-
ins hefur kannað. Engin bók, hversu góð sem hún er, er annað en ófull-
komin skuggamynd af sýn höfundarins.
Ég var í heilt ár að lesa og rannsaka ,,The Palace of Minos.“ Enn kann
ég kafla úr henni utanað, og myndirnar af húsarústum, götum, listaverkum,
skrautgripum, húsmunum, klæðum, störfum alls konar og daglegu lífi þessara
löngu horfnu manna, festust svo í huga mér, að þær urðu allar bráðlifandi!
Jafnframt las ég auðvitaÖ landfræðisögu og náttúrusögu Krítar og yfirleitt
allt, er ég gat fundið um landið á þeim málum, sem ég skil. Ég gluggaÖi
mikið í letur þessarar þjóðar, sem engum hefur enn tekizt að ráða, nema að
mjög litlu leyti. Forngrísk og makedónsk mannanöfn og staðaheiti varð ég og
að kynna mér og fá þýðingu á, leita upplýsinga um notkun fleygrúna og
hýróglýfa og ótalmargt fleira. EfniÖ varS smám saman eign mín, á líkan
hátt og minningar. Og nú fóru tímabilin að blandast saman: fjórtánda öld-
in fyrir og tuttugasta öldin eftir Krists burð ! Þær eru ekki eins ólíkar og
virÖast mætti í fljótu bragði. Þetta var á hinum undarlegu árum fyrir stríðið,