Helgafell - 01.04.1943, Side 70

206
HELGAFELL
að ég notaði aðeins naktar staðreyndir úr samtíð minni og hafði af miklum
gnægðum að taka, en öllu hinu versta og viðbjóðslegasta af þeim varð ég
auðvitað að sleppa, af skiljanlegum ástæðum. Knossosbúar mundu alls ekki
hafa getað skilið meðferð landsmanna Amyntas á honum, ef hann hefði
sagt þeim allan sannleikann !
En Amyntas, ,,hinn ótemjandi", hefur séð hann svartan fyrr og lætur
ekki bugast, enda þótt hann missi einnig ástmey sína, er vitanlega svíkur
hann, þegar hann þarfnast hennar mest. Hann fer enn til Krítar, með hug-
ann fullan af svíðandi fyrirlitningu og andstyggð á höfuðborg fósturjarðar
sinnar. Og Knossos bregzt honum ekki, — tryggð þess, sem er orðið oss
einskisvirði, er ómögulegt að glata. Fyrri ástmey hans og barnsmóðir,
prinsessa Brítómartís, gerir hann skömmu síðar að konungi á Krít, rétt
áður en hin feiga borg fellur fyrir grimmdaræði Mýkenæmanna. Hið tákn-
ræna skeið hans er á enda runnið. í honum er að vísu gróðurspíra nýs
tíma, er lýst verður í annarri sögu. En hann veit það ekki sjálfur. Þegar
þarna er komið, á hann enga ósk og enga hugsjón að lifa fyrir, og dauða-
þráin er hið síðasta, er rannsókn á huga hans leiðir í ljós, um það bil sem
bókinni lýkur.
í sögunni eru, auk Amyntasar, eitthvað í kringum fimmtíu nafngreindar
persónur, og ég varð að þekkja þær allar og rannsaka þær á sama hátt og
hann, jafnvel þótt þeim brygði aðeins fyrir í svip í frásögninni.
Nokkru af undirstraumi efnisþungans er safnað í eins konar táknmyndir,
er nálgast sumar persónugervinga. Þær felast í nöfnunum á fyrirsögnum
kaflanna: Gyðjan, Uxinn, Elfan, Fjallið, Krossinn, Lindin, o. s. frv.
Það liggur í hlutarins eðli, að skáldið verður að viða að sér mörgum
sinnum meira efni í sögu sína en hann notar beinlínis í bókinni sjálfri. í
huga þess skapast allajafna miklu f'ieiri persónur en nauðsynlegt er að gefa
líf, og einkum kurlast mikið af umhverfinu, lífssögu persónanna og sjálfum
atburðunum. Þar kemur til tækninnar kasta að velja einungis það, sem ekki
verður fram hjá gengið. Skáldið sér og kannar heila veröld, en velur síðan
úr það eitt, sem nauðsynlegt er til þess að blása lífi í efni það, er rúmazt
getur innan „ramma" sögunnar. Og þetta val er oftast afarerfitt, það þyngir
vinnuna mjög, þegar komið er út í skriftirnar og allur efnisþunginn, byrði
bókarinnar liggur á höfundinum eins og mara, hinir mörgu og ólíku efnis-
þættir, er samræmast skulu í eina lifandi heild. Það er örðug smíð. Og
vegsummerki stritsins mega hvergi sjást! Yfirborð sögunnar verður að vera
sem sléttast, einfaldast og eðlilegast, svo að lesandinn hugsi sem svo: Það
getur ekki verið neitt afrek að skrifa svona bók; ég er alveg viss um, að
ég gæti það, ef ég mætti bara vera að því.
Það spillir engu, þótt þér reynið það, lesendur góðir.
Ég hef áður minnzt á erfiðið, sem skáldskapurinn útheimtir. En sjálfur