Helgafell - 01.04.1943, Side 78

214
HELGAFELL
öldu, er fylgdi honum. Árið 1917 var
framfærsluvísitalan 248 (1. október),
miðað við 100 árið 1914. En árið 1920
var hún komin upp í 446, og enn var
hún 271 1. október 1939.
Hversu mundi nú fara, í þessum
nýja ófriði, spurðu menn. Á sömu
leið ? Vítin voru til, til þess að varast
þau, og forystumenn þjóðarinnar stigu
á stokk og strengdu þess heit að verja
þjóðina áföllum af fremsta megni. Eitt
skyldi yfir alla ganga. Árið 1939 leið
í aldanna skaut, og ekki bar til stór-
tíðinda.
Þegar gengislögin voru sett, 4. apríl
1939, var ákveðið, að vísitala fram-
færslukostnaðar skyldi byggð á verð-
laginu í janúar/marz 1939, en horfið
skyldi frá að miða hana við verðlagið
1914 og lífskjör almennings þá, eins
og þau endurspeglast í útgjöldum fyrir
vörur og önnur gæði til lífsins þarfa,
og í því magni, sem einstaklingar með
lágar tekjur nota.
Eðli og áhrif dýrtíðar
og verðbólgu.
Þegar stríðið skall á, gætti fljótlega
hækkunar á ýmsum erlendum vörum
eins og eðlilegt var. Farmgjöld og vá-
tryggingar hækkuðu, vegna hættunnar
á höfunum, og vöruframboðið minnk-
aði einnig. Kaupgjald hélzt hins vegar
óbreytt til ársloka 1939. Var því í
fyrstu nær eingöngu um dýrtíð að
ræða. En bráðlega uxu peningatekjur
landsmanna, án þess að hliðstæð aukn-
ing yrði á innlendu og erlendu vöru-
magni, er hægt væri að kaupa fyrir
peningana, og þar sem þeir voru ekki
teknir úr umferð, varð þetta til þess,
að verðbólgan hóf innreið sína, sam-
kvæmt lögmálinu um framboð og
eftirspurn. Þjóðartekjurnar uxu, í fyrsta
lagi vegna mikillar verðhækkunar á
útfluttum afurðum, samfara lágu gengi
krónunnar. Bankarnir keyptu hinn er-
lenda gjaldeyri, er safnaðist fyrir, og
kom hann því fram sem aukin kaup-
geta innanlands, er olli því, að stofn-
sett voru fjölmörg atvinnufyrirtæki, er
buðu í vinnuaflið. Hús og fasteignir
tóku að hækka í verði, og verðbólg-
unnar gætti á fleiri og fleiri sviðum.
Setuliðið hóf síðan kapphlaup um
vinnuaflið og veitti miklu fé inn í land-
ið með kaupgreiðslum og vörukaupum.
Hófleg verðbólga hleypir jafnan
fjöri í atvinnulífið, en fari hún fram
úr ákveðnu marki, hefur hún æ meira
böl og misrétti í för með sér, og að
lokum algert hrun, nema að sé gert
í tíma.
Til þessa hefur verðbólgan augðað
marga, en gert aðra fátækari. Þeir,
sem fást við útgerð, verzlun, viðskipti
og iðnrekstur, hafa grætt, sumir stór-
kostlega. Framleiðendur landbúnaðar-
afurða hafa grætt, en framleiðendur
sjávarafurða, sem seldar eru til út-
landa við ákveðnu verði, græða minna
og minna, því meira sem tilkostnaður-
inn vex, vegna hækkunar kaupgjalds
og verðlags. Þeir, sem skulda öðrum
peninga, græða, vegna þess, að þeir
greiða skuldir sínar með æ verðminni
peningum, en eigendur krafnanna tapa
að sama skapi, og hið sama gildir um
sparifjáreigendur. Þeir fá minna og
minna fyrir peninga sína, því meir sem
verðbólgan eykst.
Þegar miklar sveiflur eru komnar á
verðlagið, þegar hækkanir þess eru
tíðar og stórfelldar, grípur um sig vax-
andi öryggisleysi meðal fólksins. Það
missir trúna á gjaldmiðilinn og fer að
kaupa og kaupa, þarft og óþarft, frem-
ur en eiga peninga og spara. Það vill
eyða þeim, meðan þeir eru einhvers