Helgafell - 01.04.1943, Page 131

BÓKMENNTIR
267
hirði að forvitnast um, forstjórar og aðrir starfs-
menn fyrirtækja sem aðeins eru kunn nánustu
viðskiptavinum, kaupmenn sem aldrei hefur
heyrzt að neitt hafi afrekað nema að reka sína
heildsöluverzlun eða annast sína búð. Um einn
mann er þess getið í framtali verðleika hans að
hann verzli með ljósmyndatæki á Seyðisfirði.
Um annan er heiminum tilkynnt að hann sé í
bindindisféjagi. Ungur prestur er skyndilega
leiddur fram á sjónarsviðið án þess að nokkur
leið sé að sjá hvað hann hafi unnið sér til
ágætis fram yfir tugi og hundruð annarra stétt-
arbræðra sinna. Svipuð dæmi mætti lengi telja.
Hér skulu engin nöfn nefnd. En vilji lesandinn
verða lostinn enn þá meiri undrun en dæmin
hér að framan gefa efni til, er honum ráðlagt
að skoða sjálfa bókina.
Frágangi íslenzku deildarinnar er einnig mjög
ábótavant að máli til. Hingað og þangað eru
hrá dönsk orð á svamli innan um sænskuna.
Ritverk sem aðeins eru til á íslenzku eru stund-
um nefnd sínu rétta íslenzka nafni, stundum
er titillinn þýddur á sænsku, stundum á dönsku;
hið síðastnefnda er að sjálfsögðu alveg óvið-
eigandi í sænskri bók. Um prófarkalestur ís-
lenzkra nafna og annarra heita verða ekki notuð
vægari orð en að hann sé fram úr hófi bágbor-
mn. Hvergi nein fastatök. Hvergi nein megin-
regla. /. H. (Frón).
Ultima Thule
Vilhjálmur Stefánsson: ULTIMA
THULE. Torráðnar gátur úr Nor&ur-
vegi. Reykjavík 1942, Ársæll Árnason.
Vilhjálmur Stefánsson er þegar fyrir löngu
orðinn heimskunnur maður fyrir bækur sínar
um lönd norðurvegar. Kenningar hans um Jands-
kosti á þessum slóðum og möguleika á landnámi
hvítra manna norður þar hafa þó til þessa þótt
svo mikil nýlunda, að menn hafa tæplega viljað
kggja trúnað á, og ríki þau, sem lönd eiga í
norðurvegi, hafa lítt sinnt tillögum hans um
nýtingu heimskautalandanna. Undantekning í
þessu efni eru þó Sóvjetríkin, sem eiga mestu
heimskautasvæði jarðarinnar. Starf það, sem
Rússar hafa unnið í heimskautalöndunum, er í
raun og veru framkvæmd og staðfesting þeirra
kenninga, sem Vilhjálmur Stefánsson hefur reynt
uð koma á framfæri um meira en mannsajdurs
skeið. Það er einnig mála sannast, að fáir land-
könnuðir eiga meiri alþýðuhylli að fagna í Rúss-
landi en Vilhjálmur Stefánsson. Þegar hann
varð sextugur, birtu öll stærstu blöð Sóvjetríkj-
anna greinar um hann og myndir af honum á
forsíðunni, en aðeins eitt blað í heimalandi hans
gerði honum þann heiður. Amerískur blaða-
maður komst svo að orði í vetur á opinberum
fundi í New York, að afmælisdagur Vilhjálms
Stefánssonar í Rússlandi hafi einna hejzt líkzt
þjóðhátíðardegi.
Kenningar Vilhjálms Stefánssonar hafa átt
erfitt uppdráttar í framkvæmd meðal Engilsaxa,
menn hafa verið vantrúaðir á frásagnir hans, og
það er kannski fyrir þá sök, að hann hefur tekið
sér fyrir hendur að rannsaka tvö myrk og um-
deild atriði landfræðisögunnar — ferðir Pýþeasar
og Kólumbusar til íslands. Báðum þessum ferða-
löngum hafa verið bornar lygar á brýn, báðum
verið brugðið um ófyrirleitnustu sjómannaýkjur.
í bók sinni Ultimá Thule, sem nýjega er komin
út í íslenzkri þýðingu eftir Ársæl Árnason, leit-
ast Vilhjálmur Stefánsson við að hreinsa þessa
fyrirrennara sína af lygaorðinu.
Fyrsta grein bókarinnar — Pýþeas og Ultima
Thule — fjallar um frægasta landkönnuð hinnar
klassísku fornaldar, Pýþeas frá Massilíu (Mar-
seille), sem fyrstur manna hefur skráð frásagnir
um Bretjandseyjar og Norður-Evrópu, og lýst
landi einu, er hann kallar Thule, og liggi í út-
hafinu sex dægra sigling norður af Bretlandi.
Pýþeas fór þessa för rúmum 300 árum fyrir
Krists burð. Rit hans eru að vísu öll týnd, en til
eru glefsur úr þeim í ritum grískra og rómverskra
landfræðinga, sem raunar töldu Pýþeas hinn
mesta lygalaup og vitnuðu í rit hans honum til
háðungar. Nú mun engin fræðimaður efast um,
að Pýþeas hafi farið þessa för norður í höf, en
um hitt kemur mönnum ekki saman, hvar Thule
hafi verið, sumir hafa viljað staðsetja það á
vesturströnd Noregs, aðrir í Danmörku eða jafn-
vel á norðurströnd Þýzkalands.
Vilhjálmur Stefánsson rekur mjög skilmerki-
lega allar ritaðar heimildir um þetta mál og
skýrir frá hinum sundurleitu skoðunum fræði-
manna á því. Honum verður það mjög nota-
drjúgt, að hann kann ekki aðeins að fara með
skráð söguleg gögn, heldur er hann sjálfur land-
könnuður og sæfari og ber gott skyn á að sann-
prófa heimildirnar með hliðsjón af reynslu þeirri,
er hann hefur afjað sér á ferðum sínum á norð-
urleiðum.
Ef marka má þau brot, sem varðveitzt hafa
úr riti Pýþeasar, og ef Thule er ísland, þá hefur