Tímarit Máls og menningar - 01.12.1981, Síða 53

Sigurinn yfir Mexíkð
I ýmsum króníkum innfæddra er hægt að lesa lýsingu á því hvernig spán-
verjar réðust á borgina. Gerðu þeir skyndiárásir að hætti vikinga og segja sögur
að þá hafi brostið trúin á mennina sem innfæddir héldu vera guðina endur-
holdgaða, en voru í rauninni ekki aðeins Dsúlar, útlendingar, heldur líka
„popoloka“ en það nefndu aztekar þá sem þeir álitu vera skrælingja. Og er þetta
ekki i fyrsta sinn sem guðirnir bregðast með þvi að á bak við hreinu og hvítu
andlitin leynist skrælinginn. Um gjöreyðingu umsátursins og vonbrigði vegna
trúarinnar lásum við i ljóðinu Eyðingin var alger.
I söguritum innfæddra er einnig minnst á krýningu hins unga Kvátemoks,
sem tók við æðsta valdi innan kynstofnsins eftir dauða Motekúþoma, en hann
dó að þvi er virðist úr bólusótt sem spánverjar fluttu með sér til meginlands
Ameríku. A tíð Kvátemoks er barist látlaust og fjölmargar hetjudáðir þekja blöð
sagnaritanna í báðum liðunum, þannig að oft jaðrar við að skrárnar séu löng
hetju- og söguljóð. Ritlist beggja nær gríðarlegri hæð, tunga beggja ber fögur
blóm, sökum þess óvinnandi verks sem á hana er lagt við að tjá eitthvað sem
aldrei hefur áður gerst og er i rauninni ólýsanlegt og því ekki á valdi tungunnar.
Við lestur heyrir maður bresta i ryðguðum talsmáta, og spænskan er að búa sig
undir tíð gullaldarbókmennta sinna: Don Kikóti er að verða til við ryðgað
tunguhaft sem nýr hugur reynir að liðka.
Svo hendir það sem hlaut að gerast, eftir umsát i áttatíu daga, að Mexíkóborg
fellur. Þá er 13. ágúst árið 1521, en samkvæmt tímatali azteka er sá dagur 1-naðra
í þriðja húsi ársins.
Þannig var í stuttu máli rás atburðanna sem leiddu að falli aztekamenning-
arinnar og að innrás hinnar evrópsku og að menningarsamruna þeim sem nú
rikir.
Fall inkartkisins
Inkarnir eða quechúa-rikið,1 sem oft er nefnt inkaheimsveldið) áttu engu
1 Quechúa er fram borið ketsúa. Dálítils ósamræmis gætir hjá mér við að stafsetja hin erlendu
orð, vegna þess að heilinn í mér hefur ckki ákveðið hvaða stafsetningu beri að nota. Þá spænsku?
En innan hinna fornu sagnaritara gætir enn þá mcira ósamræmis. Eg fer þvi bil beggja, nota
hálfíslenska stafsetningu og hef hliðsjón af hálfgildandi stafsetningareglum frumtungnanna.
411