Skírnir - 01.08.1906, Blaðsíða 47

Skírnir.
Um listir.
239-
þegar falið sig að baki þörfunum, sem skapað hafa orðið
sjálft. Og ekki eru það hlutirnir umhverfis oss einir, held-
ur og hugarástand sjálfra vor, sem dylur fyrir oss það
sem innilegt er, persónulegt og sjálflifað. Þegar vér elsk-
um eða hötum, þegar vér erum glaðir eða hryggir, kem-
ur þá tilfinning vor sjálf oss til meðvitundar, með sínum
þúsund hverfulu blæbrigðum og óteljandi, djúpu endur-
hljómum, sem gera hana að óyggjandi eign vorri? Þá
værum vér allir skáldsagnahöfundar, allir skáld, allir tón-
snillingar. En oftast greinum vér að eins yfirborðið af
hugarástandi voru. Vér náum ekki í nema ópersónulegu
hliðina á tilfinningum vorum, þá hliðina sem málið hefir
getað greint í eitt skifti fyrir öll, af því hún er því sem
næst hin sama hjá öllurn mönnum, þegar eins stendur á.
Og þannig gengur einstaklingseðlið athugun vorri úr greip-
um, jafnvel í sálum sjálfra vor. Almenn hugtök og tákn
umkringja oss á alla vegu; oss er sem markaður völlur,
þar sem oss er hagkvæmt að reyna afl við aðra krafta;
og hrifnir al baráttunni, lokkaðir af henni, sjálfum oss til
vilnaðar, inn á það svið, er hún hefir kosið sér, lifum vér
á landamærum milli hlutanna og vor, utan við hlutina,
utan við sjálfa oss. En við og við framleiðir náttúran í
grandleysi sálir, sem frjálsari standa gagnvart lífinu. Eg
á ekki við frjálsræði sem er viljandi, íhugað og af ásettu
ráði og er árangur umhugsunar og heimspeki. Eg á við
meðfætt frjálsræði, sem á rót sína í því hvernig skynfæri
manns eða meðvitund eru úr garði gjörð, og undir eins
kemur fram í því að sjá, heyra og hugsa á einhvern veg-
inn óspiltan hátt. Ef þetta frjálsræði væri fullkomið, ef
allar skynjanir sálarinnar væru athöfnunum óháðar, þá
væri það meiri listamannssál en heimurinn hefir enn þá
þekt. Hún skaraði fram úr í öllutn listum í senn, eða
öllu heldur steypti þeim öllum saman i eina. Hún skyn-
jaði alla hluti í upphaflegum hreinleik þeirra, jafnt lög-
un, liti og hljóma efnisheimsins og viðkvæmustu hrær-
ingar hins innra lífs. En það er of mikið af náttúrunni
heimtað. Jafnvel hjá þeim af oss, sem hún hefir gjört að