Skírnir - 01.08.1906, Blaðsíða 68

260
Islenzk höfuðból.
Skírnir.
og á öllum stórhátíðum var sunginn latneski lofsöngurinn
»Te deum« (Þér mikli guð). Á messudögum dýrlinganna
voru lesnir upp kaflar úr æfisögum þeirra, helzt jarteinir;
fór sá lestur ýmist fram á latínu eða íslenzku (norrænu),
og voru kaflarnir, sem lesnir voru í hvert skifti, kallaðir
»les«. Ræðuhöld uppbyggilegs efnis fóru stundum fram í
kirkjunni, og á jólum, páskum og Maríumessum prédikaði
biskupinn sjálfur, og engin messa þótti jafndýrleg eins og
hin fyrsta biskupsmessa. Vitanlega voru þessar prédik-
anir á íslenzku, en væri eigi prédikað blaðalaust, »af einu
saman brjóstviti«, voru ræðurnar venjulega útleggingar.
Auk þess voru haldnar árlega afarmargar messur, sem
keyptar voru af einstökum mönnum og kallaðar voru
»sálumessur«, það er að segja messur fyrir sálum framlið-
inna. Ríkir menn og konur keyptu þess konar messur
dýrum dómum, og gáfu stundum til þess heilar jarðir.
Enn fremur voru »forboð« og »bönn« kirkjulegar athafnir,
mjög svo viðhafnarmiklar athafnir, þegar kirkjan útskúf-
aði einhverju barnanna sinna sökum afbrota og óhlýðni
við boð hennar. Fáir menn þoldu til lengdar að vera i
banni, án þess að ganga til hlýðni við heilaga kirkju.
Og eftir að þeir höfðu þolað skriftir og greitt þau gjöld,
sem á þá voru lögð, voru þeir aftur leystir opinberlega,
því var lýst yíir á kór, að þeir væru aftur teknir í sátt
við kirkjuna. En léttast mundi oss hafa þótt pyngjan þá
á Hólum, því að fyrirgefningin kostaði oft ærið fé.
í nánu sambandi við kirkju og kristindóm stóð skóla-
haldið á Hólum í kaþólskri tíð. Frá kirkjunni kom menn-
ingin, og gat eftir ástæðum ekki komið annarstaðar að.
Kirkjan hafði með höndum allan menningarforða aldar-
innar, og það var alveg undir henni komið, hvort og að
hve miklu leyti hann kom almenningi að notum, eða varð
almenningseign. Hið þjóðlega íslenzka mentalíf er að
þakka hinu frjálslega fyrirkomulagi íslenzku kirkjunnar í
fornöld.