Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1880, Side 38

38
fyrr enn á Sturlungatíð; bardaginn á alþingi er hrein undantekn-
ing, það mikla mál vildu menn þó reyna til að útkljá með lögum,
enn eigi með vopnum fyrr enn í nauðirnar rak. Jafnvel í deilum
þorgils og Hafliða 1120 var svo lítill vopnaburðr, að ein var stál-
húfa á alþingi, eins og að orði er kveðið (sbr.. Landn., Kh. 1843,
viðb. bl. 330.). Annaðhvort er nú að gjöra, að halda sér við lýs-
ing þá, er í sögunum stendr, eða þá að hreyfa ekki við málinu,
þar sem ekki er eftir öðru að fara; enn þegar nú um góðar sög-
ur er að rœða og lýsing þeirra á vel við staðinn, hvað skyldi svo
vera að, eða hver ástœða til að breyta á annan veg; eins og þeir
gjöra? þetta um Byrgisbúð á að vísu heima í ritgjörð um Lög-
berg, enn eg þurfti hér að gjöra grein fyrir því, þvíað eg hafði
sett hana þannig á Alþingisstaðinn.
Bláskögar og Bláskógaheiði.
í fornöld hét Bláskógar þingvallarsveitin öll og niðr með þing-
vallarvatni að vestan, sem þá hét Olfusvatn (Ölfossvatn). íslend-
ingabók Kh. 1843, k. 3, bl. 6., segir: „En maþr hafþi secr orþit
of þrælsmorþ eþa leysings, sá es land átti i Bldscógom...............
en sá hét Colr, es myrþr vas; viþ hann es kend geá sú es þar es
colloþ síþan Colsgeá,1 sem hræin fundusc; land þat varþ síþan alls-
herjarfé, en þat lögþo landsmenn til alþingisnayzlo“. Landn. Kh.
1843, bl. 5815 segir: „Hans (Bjarnar gullbera) son var Grímkell goði
í Bláskógum“, hann bjó, eins og 'kunnugt er, langt út með þing-
vallarvatni að vestan á bœnum Ölfusvatni. Hún segir líka bl. 3i218
um Ketilbjörn hinn gamla, er hann var í landaleitan: „þeir höfðu
náttból ok gerðu sér skála; þar heitir nú Skálabrekka“ og hand-
1) Enginn maðr hefir neitt getað sagt mér um Kolsgjá eða hvar hún
myndi vera, það nafn er alveg týnt á þingvelli, og þar í kring eru svo
margar gjár, að engum getum verðr um hana leitt. Kálund segir í Islands
lýsing sinni I, bl. 95, að Arni Magnússon, er safnað hefir með hinni mestu
nákvæmni í meir enn 40 ár upplýsingum um (íslendingabók Ara fróða, er
vera skyldi til útleggingar þeirrar, er hann vann að frá 1688 og til dauða
síns 1730, segi, »að sér hafi verið sagt, að Kolsgjá myndi vera sunnanvert
við pláss það, sem Leirur kallast, norðr frá þingvelli«. Hann bœtir því við,
að sér hafi sagt síra þorkell Arnason dómkirkjuprestr í Skálholti 1703—7,
og líklega sonr Arna prófasts, prests á þingvelli 1677—1702 (sbr. Sv. Níels-
sonar Prestatal IV. 17, sbr. IV. 14.). Síra þorkell hafði þessa sögu eftir
fólki, er hafði heyrt síra Engilbert nefna þessa gjá þannig. Síra Engilbert
Nikulásson var prestr á þingvelli 1617—-69. (sbr. Sv. Níelssonar Prestatal
IV, 14.).
Upp áLeirunum eru tvær gjár, sín hvorum megin, ogliggja upp og ofan,
líkt og allar gjár í þingvallarsveit, hin vestri er einn armr út úr Almanna-
gjá, hin að austanverðu er nokkuð stór gjá, og er vatn í henni á sumum
sýöðum, hún er nú kölluð Leiragjá. Eg get eigi séð neitt á móti því, sem
Árni Magnússon kveðst hafa heyrt, að þessi hin eystri gjá gæti verið sú hin
gamla Kolsgjá og hún hefði heitið þannig neðan til og mætti þá kalla það
sunnanvert við Leirana.