Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1959, Page 55

GRÖP í ÖRÆFUM
57
Það krefst skýringar, að ekki skuli hafa fundizt baðstofa á nein-
um íslenzkum fornbæ. Vera má, að á þeim bæjum, sem upp hafa
verið grafnir, hafi baðstofur verið byggðar sérstæðar, svo sem græn-
lenzka baðstofan var, og því hafi rústir þeirra ekki fundizt. Á móti
því mælir það samt, að á Sturlungaöld, þegar baðstofur virðast
hafa verið víða á bæjum, er svo að sjá, að þær hafi oftast verið
sambyggðar öðrum bæjarhúsum. Önnur skýring er sú, að á þessum
bæjum hafi engin baðstofa verið til. Allir þeir fornbæir, sem upp
hafa verið grafnir, hafa verið byggðir á 10. og 11. öld, en hvergi
á norðurlöndum er mér kunnugt um, að fundizt hafi svo gömul
baðstofa, og ekki eru til öruggar heimildir um baðstofu fyrr en á
12. öld. Það er í Sverris sögu, sem rituð mun í lok 12. aldar, og er
þar lýst atburðum, sem gerðust um 118043). Þess ber einnig að
geta, að þær baðstofur, sem nefndar eru í Sverris sögu, eru líklega
almenningsbaðstofur, en ekki heimilisbaðstofur. Má vera, að bað-
stofugerð hafi ekki borizt til íslands fyrr en á 12. öld, en þó svo
snerama, að höfundar Islendingasagna muni ekki þessa siðbreyt-
ingu og álíti baðstofur jafnsjálfsagðar á sögualdarbæjum sem á
þeim bæjuin, sem þeir ólust sjálfir upp í44).
í Noregi hafa baðstofur í seinni tíð verið mest notaðar til að
þurrka korn, en miklu sjaldnar til gufubaða. Ofninn í þeim var
oft mjög óvandaður, stundum líkastur grjóthrúgu. Reykurinn úr
ofninum fór beint út í baðstofuna, og þótti hentugast að brenna
í honum laufviði (birki), en stundum var mesta reyknum hleypt
út um glugga45).
Ekki er ljóst, hvenær hætt var að nota baðstofur til gufubaða,
en í Sturlungu eru mörg dæmi þess, að menn sváfu í baðstofum.
Er svo að sjá, að sú notkun hafi farið í vöxt er tímar liðu, og þegar
hætt var að hita þar bað, gátu menn flutt þangað sængur sínar,
en löngu fyrr mátti sitja þar við vinnu á daginn, enda er talað um
glugga á íslenzkri baðstofu á 13. öld4C), svo að þar hefur verið
sæmilega bjart. Sbr. það sem áður var sagt um baðstofur í Nor-
egi. Vera má, að snældusnúðarnir, brýnin og pottbrotin, sem
fundust í baðstofunni í Gröf, bendi til þess háttar notkunar.
Þrjú voru aðalhús hvers bæjar á 13. öld samkvæmt Grágás, stofa,
skáli eða eldhús og búr47). Á 19. öld er sú breyting orðin á, að
aðalíveruhús allra bæja er baðstofa, sem að vísu er aldrei notuð
til baða. Hins vegar er staða baðstofunnar meðal bæjarhúsanna
tvenns konar. Þar sem hinn norðlenzki stíll ræður húsagerð, er