Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1959, Side 94

96
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
stað og voru slegnir af ráðsmanninum staðarins og Skagfirðingum
nær 80 eða fleiri á Höfðaströnd"1 2).
Eftir þessari stuttaralegu frásögn Magnúsar prúða hafa seinni
fræðimenn fróðleik sinn um tölu hinna föllnu, þótt ósennileg sé í
sjálfu sér, en auk þess var Magnús að skrifa um 150 ára gamla
atburði og það var málstað hans í hag að gera þennn sigur íslend-
inga sem stórkostlegastan. Björn á Skarðsá tekur söguna upp eftir
Magnúsi, en bætir því einu við, enda Skagfirðingur, að bardaginn
hafi verið „á Höfðaströnd í Skagafirði, fyrir utan Mannslagshól,
sem merki sér til, að dysjar eru af mönnum“. Hér eru Ræningja-
dysjar nefndar í fyrsta sinn.
Hjá Jóni Espólín er svo sagan loks alsköpuð og þannig hefur
hún gengið þurrum fótum inn í kennslubækur í fslandssögu. fs-
lendingar, undir forustu Hólaráðsmanns, fella 80 enska yfirgangs-
seggi fyrir utan Mannskaðahól. Það eitt er nýtt hjá Espólín, að
rekin hafi verið hross með klyfjum til að riðla flokki Englendinga-).
Dysjar þær, sem Björn á Skarðsá nefnir fyrstur, eru nú kall-
aðar Ræningjadysjar. í sambandi við þær er þjóðsagan um viður-
eign landsmanna við ræningja, prentuð í íslenzkum þjóðsögum Ólafs
Davíðssonar II, Akureyri 1939, bls. 7—8. Miklu fyllri er sagan í
örnefnalýsingu í Þjóðminjasafni, skrifaðri eftir handriti Björns
Jónssonar bónda í Bæ árið 1940. Þykir ekki úr vegi að birta þessa
útgáfu sögunnar hér, einkum vegna þáttar Melhorns í henni:
„Á landamerkjum Hóls og Vatns, niður við Höfðavatn, er Lamba-
lautin; þar voru lömbin setin, þegar fært var frá. Rétt við veginn
að vestanverðu, um landamerkin, eru Ræningjadysjarnar alkunnu,
ein stór og tvær litlar. Skal hér sagt frá þeim munnmælum, sem
nú eru sögð um dysjarnar.
Enskir sjóræningjar komu einhverntíma í fyrndinni á skipi sínu
og lögðu því undir Búðarbrekkur. Gengu þeir fjölmennir á land,
fóru um Höfðaströndina, rændu fé því öllu, sem þeir náðu, mis-
þyrmdu mönnum og spjölluðu konur. Einkum varð bóndinn á Mann-
skaðahóli hart úti af framferði ræningjanna. Hann var í vinfengi
við brytann á Hólum; sumir segja, að hann væri eitthvað tengdur
honum. Gerði hann sér ferð inn til Hóla, og með aðstoð hans fékk
1) Alþingisbækur íslands I, bls. 437.
2) íslands Árbækur II. Deild, Annar þáttr, bls. 34. Espólín kennir atburðina
við árið 1434, en það er rangt. Rétta ártalið hefur hann hins vegar í forn-
leifaskýrslunni 19. maí 1818.