Lögrétta - 01.03.1932, Blaðsíða 33

177
LÖGRJETTA
178
Þetta sama á við um alla stjömufræðina
þegar um er að ræða alheiminn í heild
sinni. Það á líka við um öll svið eðlisfræð-
innar, sem fæst við atómin, sem minsta
hiuta efnisins. Það er ekki hægt að gera
sjer hlutlæga (konkreta) hugmynd um
neitt af þessu. Við rekumst þannig sí og æ
á hugtök, sem stærðfræðin og táknmál
hennar getur auðveldlega skýrt, en verður
ekki skýrt á máli verkfræðingsins.
Ef við hugsum okkur alheiminn sem
stærðfræðilega formulu, sem hreina hugsun
eða hugsjón (idea), huglæga mynd,
þá getum við skilið hann. En ef við
hugsum okkur hann, eins og áður var gert,
sem einhverskonar vjel, tröllaukna vjel,
sem starfi í ljósvakahafinu í kringum okk-
ur og breiðist út í allar áttir og hreyfist
af öflum, sem kippi í og hrindi frá sjer,
þá verður aliieimurinn okkur ekki einungis
óskiljanlegur, heldur lendum við í eintóm-
um mótsögnum ef við reynum að ræða um
hann.
Þetta er í stuttu máli sagt sú breyting,
sem orðið hefur í eðlisfræðinni á seinustu
árum. Þær heimspekilegu ályktanir, sem af
þessu verða dregnar eru að sjálfsögðu mjög
víðtækar. Þær hafa ekki verið dregnar enn-
þá og sennilega er ennþá langt þangað til
síðasta orðið verður sagt. Jeg hef einungis
viljað benda stuttlega á þá óskaplegu breyt-
ingu, sem orðið hefur á grundvallarhug-
myndum okkar um byggingu heimsins,
þeim hugmyndum, sem áttu sjer dýpstar
rætur í okkur. Við getum ekki nú á tímum
hugsað okkur alheiminn sem tröllaukna,
flókna vjel, sem þjakar okkur og þyngir,
við verðum að hugsa okkur hann sem al-
heim hugsunarinnar, sem við getum nálg-
ast til skilnings yfir braut hugsunarinnar,
einkum með þeim sjerstöku hugsunarað-
ferðum, sem kallaðar eru stærðfræðilegar.
Sir James Jeans hefur skrifað margt í
þessa átt og Lögrjetta sagt frá ýmsu af því
áður. Svo að segja allar hugsæiskenningar
eru aðgengilegri en efnishyggjan segir
hann. Það er engin fjarstæða, að ímynda
sjer tilveruna sem hugsun, og að hugsunin
hafi skapað atómin, efnið og stjörnurnar.
Hann segist samt ekki leggja mjög mikið

\\ Voríð sígrar
ff Dagur knýr hinn gullna gamm; íf
i\ — gerir hýra núp og hvamm.
M Kólgan flýr og veit sinn vamm.
Vorið dýra sækir fram. M
\\ Straumar snjallir stökkva að lá, \\
_J\j stóru kalli sinna þá: Æj
fí hrannir allan heimta að fá
11 hárra fjalla vetrarsnjá.
f Fróns á borð að bera ís
íff bjóst hjer Norðri, er styrinn kýs; í=f
\\ samt ei þorði að sýna oss hrís,
\\ — sent var orð frá vorsins dís.
W
o
o
Eygló fögur færir skjótt
fölvum högum gróðurþrótt,
senn úr lögum numin nótt,
nú er mjög á húmið sótt.
Grænka hólar; gefum því
gaum að fjólan klæðist í,
einnig sóley sumarhlý
— sömu kjólana enn á ný.
Heiðavötn í svanasöng
segja bötnuð veðrin ströng.
Maðki er sjötnuð mikil þröng.
Mun þá skötnum kreppan löng?
0
(ö
n
\\ Fær ei vorið frjálsri raust
JIJ frá oss borið sefans haust, h\
ws aukið þor og eflt vort traust,
— eða um spor þau ráðalaust?
Jak. Th. \l
............................
upp úr heimspekilegum heilabrotum. Við
vitum nú mjög lítið, en við lifum á tíma-
bili þegar nýjabragð er að öllu og dagrenn-
ing yfir öllu.